Systeemdenken: de uitleg en betekenis

Systeemdenken: in dit artikel wordt systeemdenken praktisch uitgelegd. Je leest over de betekenis van dit begrip, de oorsprong ervan en verschillende voorbeelden. Ook lees je over belangrijke elementen van systeemdenken en vind je praktische tips om zelf aan de slag te gaan met systeemdenken. Veel leesplezier!

Wat is systeemdenken? De betekenis en uitleg

Systeemdenken is een wetenschappelijke benadering en diagnostische tool voor het houden van overzicht van een geheel in het oplossen van problemen, in plaats van het concentreren op afzonderlijke elementen.

Het voordeel daarvan is dat goed overwogen kan worden welke rol bepaalde delen van een systeem in het grotere geheel spelen.

Het gedrag van een systeem wordt beschouwd als een samenspel van met elkaar interagerende bouwstenen, in plaats van een simpele keten van oorzaak en gevolgrelaties.

Terugkoppeling speelt hierin een belangrijke rol. Over het concept van terugkoppeling of feedback loops lees je straks meer.

Systeemdenken heeft zich als discipline ontwikkeld vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw en wordt nog steeds uitgebreid met theorieën (systems theory) en methoden.

Het is daarom geen op zichzelf staande theorie of techniek, maar eerder een wijze om complexe systemen te begrijpen. Het is voornamelijk gericht op het ontdekken van verbanden, patronen en relaties tussen verschillende elementen.

Systeemdenken is een belangrijk onderdeel geworden in veel vakwetenschappen. Oorspronkelijk is het ontstaan uit een bezorgdheid van specialisten over de toenemende complexiteit van systemen en organisaties.

Maar ook in bijvoorbeeld de biologie en psychologie, zoals opgemerkt door Ludwig von Bertalanffy.

In het kort:

• Systeemdenken kijkt naar verbonden gehelen in plaats van losse onderdelen;
• Systeemdenkers zijn nieuwsgierig en hebben een open geest;
• Een systeemdenker probeert het scala aan methoden en beschikbare opties om een probleem op te lossen constant uit te breiden.

Wanneer wordt systeemdenken ingezet?

Systeemdenken kan worden gebruikt om complexe zaken op te lossen op het werk, op school of zelfs thuis. De sleutel is om een dergelijk perspectief toe te passen wanneer problemen veel samenhangende onderdelen hebben.

Volgens The Systems Thinker zou dat een probleem kunnen zijn die aan de volgende vier criteria voldoet:

1. De kwestie is belangrijk.
2. Het probleem is terugkerend.
3. Het probleem is bekend en heeft een bekende geschiedenis.
4. Mensen hebben eerder tevergeefs geprobeerd om het probleem op te lossen.

Wat is een systeem?

Volgens Talcott Parsons is een systeem een complex geheel van interdependenties tussen delen, componenten en processen die betrekking hebben op onderscheidbare regelmatigheden van een relatie, als naar gelijksoortige interdependentie tussen een dergelijk complex geheel en zijn omgeving.

In de psychologie is de gestaltpsychologie een voorbeeld daarvan. Wolfgang Köhler en Kurt Lewin waren daarvan de grondleggers.

Zij stelden dat bepaalde functioneel gerelateerde eenheden die onlosmakelijk aan elkaar zijn verbonden, ook menselijke karakteristieke eigenschappen bevatten.

Systeemdenken: terugkoppeling en synthese

Woorden als onderlinge verbondenheid, feedback loops en synthese kunnen overweldigend klinken voor sommige mensen. Het zijn belangrijke onderdelen van systeemdenken. Hieronder worden daarom enkele hoofdthema’s besproken.

Onderlinge verbondenheid

In plaats van lineair, moet in systeemdenken op een circulaire manier worden gedacht. Deze mentaliteitsverandering is nodig omdat in een systeem alles met elkaar verbonden is.

Ook in de biologie is dit concept sterk aanwezig. Alles wat leeft, heeft iets anders nodig om te overleven. Mensen hebben zuurstof nodig, eten en water.

Bomen hebben bijvoorbeeld koolstofdioxide nodig en zonlicht. Veel dingen hebben andere dingen nodig om te overleven. Valt het ene weg, dan heeft dat een werking op tal van andere levende onderdelen.

Synthese

Synthese verwijst naar het combineren van twee of meer zaken om iets nieuws te creëren. Synthese, in tegenstelling tot analyses, is het primaire doel van systeemdenken.

Analyse past meer in een reductionistisch wereldbeeld, waarbij de wereld of systemen in delen wordt opgedeeld. Synthese is het vermogen om onderlinge verbondenheid te zien.

Feedback loops

Omdat alles in een systeem met elkaar verbonden is, zijn er constante feedback loops en stromen van informatie tussen de elementen van een systeem. Het is belangrijk om deze feedback loops te begrijpen, vooral de dynamiek die hiervoor zorgt.

Causaliteit

Om feedback loops goed te begrijpen moet er een begrip zijn van causaliteit. Causaliteit gaat over de vraag: hoe resulteert het ene in het andere?

In een dynamisch en constant evoluerend systeem is dit een grote uitdaging. Oorzaak en gevolg zijn gebruikelijke concepten in het leven. Ouders proberen deze zaken ook aan hun kinderen uit te leggen. Bepaalde acties zorgen voor consequenties.

Causaliteit als concept in het systeemdenken gaat over alles dat helpt om te ontcijferen hoe zaken op elkaar inwerken.

Een goed begrip hiervan leidt tot een dieper perspectief op feedback loops, verbindingen en relaties. Allen fundamentele onderdelen van het in kaart brengen van systemen.

Systeem-mapping en systeemdenken

Het mappen van systemen is een van de belangrijkste tools van de systeemdenker. Er zijn veel manieren om dit te doen, van analoge mapping tot complexe digitale feedback analyses.

De principes ervan zijn universeel. Het omvat het identificeren van elementen binnen een systeem en het uitwerken hiervan om te begrijpen ze onderling verbonden zijn.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Herken jij de uitleg over systeemdenken? Heb jij zelf ervaring met systeemdenken? Of zijn collega’s van jou bezig met deze discipline? In welke andere vakgebieden is systeemdenken volgens jou belangrijk? Wil jij meer informatie over een onderwerp dat hieraan gelinkt is? Laat het weten in de opmerkingen.

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Assaraf, O. B. Z., & Orion, N. (2010). System thinking skills at the elementary school level. Journal of Research in Science Teaching: The Official Journal of the National Association for Research in Science Teaching, 47(5), 540-563.
2. Checkland, P. (1999). Systems thinking. Rethinking management information systems, 45-56.
3. Zexian, Y., & Xuhui, Y. (2010). A revolution in the field of systems thinking—a review of Checkland’s system thinking. Systems Research and Behavioral Science: The Official Journal of the International Federation for Systems Research, 27(2), 140-155.

Citatie voor dit artikel:
Janse, B. (2023). Systeemdenken. Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/probleem-oplossen/systeemdenken/

Oorspronkelijke publicatiedatum: 01/11/2023 | Laatste update: 26/01/2024

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/probleem-oplossen/systeemdenken/”>Toolshero: Systeemdenken</a>

Article by:

Ben Janse

Ben Janse is een young professional en werkzaam als Content Manager bij Toolshero. Daarnaast houdt hij zich binnen zijn studie International Business aan de Hogeschool Rotterdam bezig met het analyseren en ontwikkelen van managementmodellen. Dankzij zijn theoretische en praktische kennis weet hij hoofd- en bijzaken goed te onderscheiden waardoor de essentie van elk artikel goed naar voren komt.