Gestaltpsychologie: de uitleg en betekenis

Gestaltpsychologie - toolshero

Gestaltpsychologie: dit artikel geeft een praktische uitleg van de Gestaltpsychologie door Max Wertheimer, Kurt Koffka en Wolfgang Köhler. Dit artikel bevat ook de algemene definitie van de Gestaltpsychologie, de principes ervan en een praktisch voorbeeld. Na het lezen begrijp je de basisprincipes van deze psychologietheorie. Veel plezier met lezen.

Wat is gestaltpsychologie?

‘Gestalt’ is van origine een Duits woord dat wordt gebruikt om te praten over de manier waarop iets in elkaar steekt, vaak vertaald als de ‘vorm’ of het geheel.

Definitie en betekenis van Gestaltpsychologie

Gestaltpsychologie kan worden gedefinieerd als een denkrichting die ontstond in de jaren twintig van de vorige eeuw en gelooft dat het geheel van een object of patroon groter en belangrijker is dan zijn delen.

Gratis e-book bij Toolshero

De gestaltpsychologie moedigt ons aan om de geest en gedrag als een geheel te zien én te behandelen. Deze aanpak schept orde in de chaos door losse informatie te combineren en naar patronen te zoeken.

Gestaltpsychologie heeft ook bijgedragen aan onderzoek naar beleving en perceptie. Het doel was om te begrijpen hoe mensen betekenis geven aan de wereld om hen heen en hoe ze orde vinden in de wanorde.

Volgens de gestaltpsychologie hangt hoe mensen interpreteren wat ze zien in de wereld om zich heen af van wat ze verwachten te zien. Ze zullen zoeken naar patronen in wat ze zien en ervaren.

Wie zijn de oprichters van de gestaltpsychologie?

De gestaltpsychologie werd in de vroege twintigste eeuw ontwikkeld in Duitsland door psycholoog Max Wertheimer in samenwerking met Kurt Koffka en Wolfgang Köhler.

Ze leerden elkaar kennen bij het Psychologisch Instituut van de Universiteit van Frankfurt, waar Max Wertheimer werkte als hoogleraar en Koffka en Köhler zijn assistenten waren. Op die universiteit ontwikkelden ze ook hun eigen denkrichting, de gestaltpsychologie.

Max Wertheimer staat bekend om een concept dat het phi-fenomeen wordt genoemd. Tijdens zijn reizen viel het hem op een treinstation op dat twee aparte knipperende lichten de illusie van beweging creëerden. Vervolgens raakte hij geïnteresseerd in het bestuderen van perceptie, waarmee de basis werd gelegd voor zijn onderzoek naar de gestaltpsychologie.

Met zijn onderzoek reageerde hij op het structuralisme en de aanpak van psycholoog Wilhelm Wundt, die bekend stond om het opdelen van psychologische gebeurtenissen in losse onderdelen. Max Wertheimer vond echter dat de onderdelen verband met elkaar hielden en geloofde in het kijken naar de menselijke geest en gedrag als een geheel.

Gestaltpsychologie experimenten

Een experiment, vergelijkbaar met de ervaring die Max Wertheimer had met de twee knipperende lichten op het station, vormde het begin van onderzoek naar de gestaltpsychologie. Voor dit experiment richtten Wertheimer en zijn collega’s Koffka en Köhler zich op het concept van ‘schijnbare beweging’.

Zij ontdekten dat wanneer twee lichten vlak na elkaar knipperen, er een illusie van onafgebroken beweging wordt gecreëerd. In plaats van twee losse lichten ziet de persoon één licht dat beweegt van de plek van het eerste licht naar de plek van het tweede licht.

Dit was nog een resultaat dat bijdroeg aan de overtuiging van de Gestaltisten dat de menselijke geest een manier van organiseren heeft die gebaseerd is op het zien van dingen als een geheel in plaats van als losse delen.

Wat zijn de voornaamste principes uit de gestaltpsychologie?

Nadat de gestaltpsychologie was opgericht, publiceerde medeoprichter Kurt Koffka ‘Principles of Gestalt Psychology’ waarin hij de gestalttheorie en de bijbehorende principes toelichtte.

De volgende principes uit de gestaltpsychologie beschrijven de manier waarop menselijke waarneming werkt en hoe we betekenis toekennen aan objecten en gebeurtenissen.

Nabijheid

Dit principe stelt dat wanneer het menselijk oog elementen ziet die dicht bij elkaar zijn geplaatst, we deze elementen als een set of groep beschouwen. Een voorbeeld hiervan is de manier waarop we een tekst lezen. Als letters bij elkaar staan, is onze waarneming dat ze een woord vormen.

Gelijkenis

Een tweede manier waarop mensen elementen in hun visuele veld neigen te groeperen is door te zoeken naar gelijkenissen.

Elementen die op elkaar lijken worden automatisch bij elkaar gegroepeerd. Wanneer je bijvoorbeeld naar een sportwedstrijd kijkt en mensen ziet die dezelfde kleur shirts dragen, zie je hen als leden van hetzelfde team.

Continuering

Een ander onderdeel van de gestaltpsychologie is het principe van continuering, dat stelt dat het menselijk oog liever een doorlopende lijn of beweging ziet dan losse elementen.

Wanneer we bijvoorbeeld een bord op een gebouw zien waarbij een boom deels voor de letter x staat, herkennen we die letter nog steeds en kunnen we het bord zonder problemen lezen. We zien de continuïteit van de lijnen.

Geslotenheid

Dit principe verklaart dat mensen een voorkeur hebben voor complete elementen. Wanneer we dingen zien die incompleet zijn, kunnen we ontbrekende informatie invullen om het toch als compleet te zien. Dit principe wordt vaak toegepast in de reclamewereld.

Adverteerders bedenken incomplete uitspraken die mensen vervolgens kunnen afmaken. Met deze aanpak hopen ze interesse te wekken en hun publiek meer betrokken te maken.

Figuur-grond

Het principe van figuur en grond toont aan hoe mensen in hun visuele veld onderscheid maken tussen figuren en de grond. Het figuur is het object dat centraal staat in ons visuele veld, de grond is minder aanwezig en wordt bij de achtergrond geschaard.

Dit verklaart hoe de waarneming van een object of situatie door de ene persoon kan verschillen van die van iemand anders: het ligt eraan wat als het figuur en wat als de grond wordt gezien.

Dit principe werd toegepast door de Deense psycholoog Edgar Rubin, die experimenteerde met optische illusies.

Gemeenschappelijke bestemming

Een ander principe van de gestaltpsychologie is dat van gemeenschappelijke bestemming. Wanneer het menselijk oog elementen samen in een bepaalde richting ziet bewegen, worden ze meestal beschouwd als groep.

Een voorbeeld van een gemeenschappelijke bestemming is het zien van kinderen die samen naar de speelplaats rennen, waardoor we ze als een geheel zien. Het is mogelijk om de elementen los te zien wanneer we dat bewust doen.

Wet van Pragnänz

Het is onmogelijk om constant tijd en energie te besteden aan alles om ons heen. We hebben daarom de neiging de elementen die we zien zo eenvoudig mogelijk te ordenen. De menselijke geest heeft een voorkeur voor eenvoud en daarom proberen we te vereenvoudigen wat we waarnemen.

Zo hebben we bijvoorbeeld wanneer we een auto zien geen extra informatie nodig om te begrijpen waar we naar kijken. Dit heet de wet van Pragnänz.

Pragnänz is een Duits woord dat je kunt vertalen als beknoptheid.

Naast de bovengenoemde principes die ons helpen begrijpen hoe menselijke waarneming werkt, erkennen gestalttheoretici ook dat de manier waarop we de wereld zien tevens wordt beïnvloed door andere factoren, zoals persoonlijkheid, verwachtingen en ervaringen.

Voorbeeld van gestaltpsychologie

Het onderstaande voorbeeld wordt gebruikt om gestaltpsychologie uit te leggen:
Wanneer er geen beweging is, kunnen mensen toch beweging waarnemen, wat ook het geval was met de twee knipperende lichten die tot het phi-fenomeen hebben geleid.

Een film bestaat bijvoorbeeld uit een serie losse afbeeldingen, maar door deze snel achter elkaar af te spelen, zien we een doorlopende beweging die er in werkelijkheid niet is.

Volgens gestaltpsychologen komt dit doordat onze hersenen de ontbrekende informatie invullen. In dit voorbeeld is de ontbrekende informatie de gaten tussen de afbeeldingen. Dit laat zien dat het ‘geheel’ een belangrijkere rol speelt in onze hersenen dan de som van losse delen.

Toepassing van de gestaltpsychologie

Basispsychologie

Basale psychologische processen, zoals waarneming en aandacht, worden sterk beïnvloed door de gestaltpsychologie. Deze basale psychologische processen zijn fundamenteel en worden toegepast op praktische zaken.

Ontwikkelingen binnen dit onderzoeksgebied worden bijvoorbeeld toegepast in programma’s om bewegwijzering te verbeteren om ongelukken tegen te gaan. Dit is alleen mogelijk met de kennis die we hebben over waarneming.

Communicatie

Om in staat te zijn de aandacht van het publiek te grijpen, werken mensen in communicatieve en creatieve vakgebieden met gestaltpsychologie.

Voor mensen die actief zijn als kunstenaar, journalist of ontwerper is het belangrijk om te begrijpen hoe de menselijke geest beelden interpreteert. Deze kennis kan ze helpen om werken te produceren die de juiste boodschap overbrengen naar hun doelgroep.

Probleemoplossing

Om een probleem te kunnen oplossen, moet je het eerst begrijpen. In de gestaltpsychologie gelooft men dat een probleem uit onderdelen bestaat die met elkaar verband houden en op elkaar reageren.

Om het probleem op te lossen moet je deze onderdelen zo herordenen dat je een nieuwe oplossing kunt zien. Deze creatieve herordening van de onderdelen van een probleem wordt productief denken genoemd. Gestaltpsychologen raden aan om productief denken toe te passen bij de aanpak van verschillende uitdagingen.

Onderwijs

Binnen het onderwijs wordt gestaltpsychologie toegepast op waarneming en probleemoplossing. De toepassing van gestaltpsychologie in het onderwijs stelt dat leraren hun leerlingen moeten aanmoedigen om een probleem op te lossen door te kijken naar de verschillende onderdelen van een probleem en de onderlinge verbanden.

Therapie

Therapie op basis van de gestaltpsychologie is een humanistische aanpak waarbij mensen worden beschouwd als sterke en onafhankelijke wezens. Het kijkt naar het functioneren van de menselijke geest vanuit een holistisch perspectief waarbij iedere persoon zijn of haar eigen gedachten, ervaringen en realiteit heeft.

De ontwikkeling van gestalttherapie begon in de jaren veertig van de twintigste eeuw met psychiater Fritz Perls.

Hij beweerde dat iedere persoon zijn of haar eigen realiteit heeft die wordt bepaald door onze eigen waarneming, en dat het onze eigen verantwoordelijkheid is om onze waarneming te veranderen. Deze denkwijze vormt de basis van gestalttherapie, waarin persoonlijke groei en identiteitsopbouw centraal staan.

Het Gestalt Institute in Cleveland

Het Gestalt Institute in Cleveland trekt mensen van over de hele wereld. Het instituut organiseert workshops en trainingsprogramma’s op basis van ‘gestalt’ principes en -methodologieën. De workshops en trainingsprogramma’s richten zich op verandering, zowel op het individuele als op organisatorisch niveau.

Dagelijkse praktijk

Gestaltpsychologie kan ook worden toegepast op de dagelijkse praktijk. Zoals al werd aangegeven in dit artikel, kan gestaltpsychologie worden gebruikt om problemen op te lossen en creativiteit te stimuleren.

Daarbij helpt het bewust zijn van ‘gestalt’ principes ons om te begrijpen hoe we de wereld waarnemen, hoe optische illusies werken en om ons eigen gedrag te doorgronden.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Begrijp je de uitleg van de gestaltpsychologie? Herken je de principes in de manier waarop je zelf dingen waarneemt? Herken je de gestaltpsychologie in de manier waarop de mensen om je heen de wereld waarnemen? Is er een manier waarop je de gestaltpsychologie zou kunnen toepassen in je werk of studie? Zijn er situaties waarin je objecten of gebeurtenissen niet als een geheel waarneemt? Heb je opmerkingen of tips?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

  1. Behrens, R. R. (1998). Art, design and gestalt theory. Leonardo, 31(4), 299-303.
  2. Köhler, W. (1967). Gestalt psychology. Psychologische Forschung. 31(1), XVIII-XXX.
  3. Köhler, W. (2015). The task of Gestalt psychology. Princeton University Press.
  4. Wertheimer, M. (1968). A Source Book of Gestalt Psychology. Psyccritiques, 13(8).

Citatie voor dit artikel:
Van Velden, E. (2020). Gestaltpsychologie. Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/psychologie/gestaltpsychologie/

Oorspronkelijke publicatiedatum: 10/07/2020 | Laatste update: 29/12/2023

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/psychologie/gestaltpsychologie/”>Toolshero: Gestaltpsychologie</a>

Interessant artikel?

Geef je waardering of deel het artikel via social media!

Gemiddelde beoordeling 4.3 / 5. Totaal aantal beoordelingen: 9

Dit artikel is nog niet beoordeeld! Wees de eerste met jouw beoordeling.

We vinden het jammer dat het artikel niet waardevol voor je was

Laat ons dit artikel verbeteren!

Vertel ons wat er beter kan aan het artikel? Wat mis je bijvoooebeeld of wat kan worden aangevuld?

Erika van Velden
Article by:

Erika van Velden

Erika van Velden is werkzaam bij toolshero als Content Writer. Ze heeft een studieachtergrond in International Studies en Antropologie en heeft zich binnen haar opleiding gespecialiseerd in Interculturele Communicatie en Management. Deze kennis helpt haar om te anticiperen op mogelijke vragen van de lezers en om begrijpelijke teksten te schrijven.

Tags:

Geef een reactie