Metacognitie: de uitleg inclusief de betekenis

Metacognitie: in dit artikel wordt metacognitie praktisch uitgelegd. Naast de uitleg over wat het is (betekenis), worden de elementen van deze theorie praktisch uitgelegd met voorbeelden en wordt de theorie van metacognitieve regulering ook verder toegelicht. Na het lezen begrijp je de basis van deze krachtige psychologie theorie. Veel leesplezier!

Wat is metacognitie?

De betekenis van metacognitie

De betekenis van metacognitie is ‘denken over denken’, ‘weten over weten’ en ‘bewustwording van het bewustzijn’. De term metacognitie komt van het stamwoord meta, wat zoveel betekent als verder of bovenop.

Metacognitie neemt vele vormen aan en omvat kennis over wanneer en hoe bepaalde strategieën kunnen worden gebruikt om problemen op te lossen of om te leren. Over het algemeen gaat het in relatie tot metacognitie over twee componenten: kennis over cognitie en regulering van cognitie.

Metacognitie als concept werd voor het eerst geïntroduceerd door John Flavell. Hij wordt gezien als de grondlegger van dit vakgebied.

Flavell stelde dat metacognitie de kennis is die mensen hebben over hun eigen cognitieve processen. Flavell deelt een voorbeeld: ‘ik doe aan metacognitie als ik meer moeite heb om A te leren dan B en als ik C nogmaals moet controleren voordat ik het als een feit accepteer’.

Metacognitie is dus het vermogen om denkprocessen te beheersen door middel van verschillende strategieën. Voorbeelden van deze strategieën zijn organiseren, monitoren en aanpassen. Daarnaast is metacognitie het vermogen om na te denken over taken, processen en voorwaarden die nodig zijn in interculturele interacties.

Metacognitie wordt beschouwd als een essentieel onderdeel van succesvol leren. Het is rechtstreeks verbonden aan de zelfregulatie en zelfreflectie van sterke en zwakke punten en de strategieën die iemand bedenkt om een doel te bereiken.

Metacognitie staat aan de basis van cultureel intelligent leiderschap omdat het onderstreept hoe iemand over een probleem of situatie denkt en welke strategieën hij of zij gaat inzetten om het probleem aan te pakken.

Figuur 1 – Elementen van Metacognitie

Metacognitie: elementen en voorbeelden van metacognitieve kennis

Flavell maakt zoals beschreven onderscheid tussen metacognitieve kennis en metacognitieve regulatie. Metacognitieve kennis verwijst naar wat personen weten over hun eigen cognitieve processen, over verschillende benaderingen die gebruikt kunnen worden voor probleemoplossing, en over de eisen en voorwaarden voor het succesvol afronden van een taak.

Metacognitieve regulering verwijst voornamelijk naar de aanpassingen die personen doen in hun cognitieve processen om hun leerproces te helpen managen en verbeteren.

Voorbeelden hiervan zijn plannen, informatiebeheer, evaluatie van voortgang en doelen, etc. Metacognitieve kennis wordt verder opgedeeld in drie categorieën.

1. Persoonsvariabelen

Een persoonsvariabele is wat iemand weet over zijn of haar sterke en zwakke punten bij het leren en verwerking van informatie.

2. Strategievariabelen

Strategievariabelen zijn de strategieën die een persoon altijd paraat heeft om op verschillende manieren toe te passen om een taak te volbrengen.

Voorbeelden hiervan zijn het activeren van voorkennis voordat een technisch artikel bestudeerd wordt, een woordenlijst gebruiken om onbekende woorden op te zoeken, of beseffen dat een paragraaf meerdere keren gelezen moet worden om begrepen te worden.

3. Taakvariabelen

Taakvariabelen zijn alles wat iemand weet over de aard van een bepaalde taak en de vereisten om de taak uit te voeren. Een voorbeeld hiervan is de wetenschap dat het lezen van een academisch artikel meer moeite kost om te begrijpen en te onthouden dan een willekeurige passage uit een roman.

Livingston gaf in 1997 een eigen definitie aan metacognitieve kennis door middel van het beschrijven van deze variabelen: ‘Ik weet dat ik (persoonsvariabele), moeite heb met woordproblemen (taakvariabele), dus zal ik eerst de rekenproblemen beantwoorden en de taalproblemen voor het laatst bewaren (strategievariabele).

Elementen van metacognitieve regulering

Net als metacognitieve kennis, bevat metacognitieve regulatie ook enkele voorwaarden of vaardigheden die essentieel zijn.

Plannen

Plannen verwijst naar de selectie van strategieën en toewijzing van middelen die de taakuitvoering beïnvloeden. Goede strategieën selecteren en een juiste toewijzing van middelen zijn een teken van accurate planning in het metacognitieve reguleringsproces.

Monitoren

Monitoren verwijst naar het bewustzijn van begrip en taakuitvoering van een individu.

Evalueren

Evaluatie verwijst naar het beoordelen van het eindproduct van een bepaalde taak. Ook de efficiëntie waarmee de taak is uitgevoerd wordt beoordeeld.

Metacognitie strategieën

Hieronder staan enkele effectieve strategieën voor het bevorderen van metacognities.

Zelfbevraging

Zelfbevraging is het evaluatieproces dat studenten en anderen kunnen gebruiken waarin zij zichzelf voor, tijdens en na het leren effectieve vragen stellen om hun begrip van het geleerde te testen.

Studenten aanmoedigen dit te doen kan een effectieve manier zijn om hun begrip van het onderwerp uit te breiden. Deze metacognitieve strategie is zeer uitgebreid getest en getoetst.

In een van de onderzoeken werd onderzocht of zelfbevraging invloed had op hoeveel de studenten precies konden leren in een periode. Er werden verschillende groepen gemaakt. De eerste groep stelde zichzelf tijdens het college deze vragen.

Studenten in de volgende groep stelden zichzelf vragen tijdens het college en hadden na afloop een Q&A-sessie met elkaar. De derde groep studenten besprak de inhoud van het college in een kleine groep, en de studenten uit laatste groep studenten beoordeelden de lesstof individueel.

De onderzoekers ontdekten dat de studenten in de eerste twee groepen beter presteerden dan de studenten van de laatste twee groepen.

Hardop denken

Hard op denken is een strategie voor het verbeteren van de metacognities door studenten en anderen hardop te laten zeggen wat zij denken bij het lezen, beantwoorden van vragen of oplossen van problemen. Het kan worden gezien als het afluisteren van iemands gedachten. Hardop denken houdt concreet in dat gedachten hoorbaar gemaakt worden. Hardop denken heeft verschillende voordelen:

• Hardop denken helpt het denkvermogen van mensen tijdens het lezen te controleren
• Verbetert het begrip van hetgeen dat in overweging wordt genomen
• Hardop denken vertraagt het leesproces met als resultaat dat mensen gedwongen worden om gefocust de tekst te volgen

Visualisaties in metacognitie

Een andere strategie voor het verbeteren van metacognities is het gebruik van grafische organisatoren. Deze worden ook wel cognitieve tools genoemd. Visualisaties helpen actief het denkproces van de mens te verbeteren. Visualisaties helpen personen bij:

• Het ordenen van gedachten
• Het leggen van verbanden tussen dingen die zij weten
• Het visualiseren van processen en procedures

Er bestaan vele vormen van visualisaties ter ondersteuning van het menselijk denkproces. Voorbeelden hiervan zijn:

• Mind map
• Stroomdiagrammen

Metacognitie en leerstijlen

Theorieën over leerstijlen zoals de Gardner Meervoudige Intelligentietheorie suggereren dat verschillende mensen op verschillende manieren leren. Het is dan ook cruciaal om te weten welke strategie het beste werkt voor iemand.

Veelvoorkomende leerstijlen zijn:

• Een visuele leerling leert optimaal door middel van grafieken, afbeelden, documentaires, en andere visualisaties. Deze groep mensen zijn zeer goed in het identificeren van patronen en het matchen van kleuren
• Een auditieve leerling leert optimaal door te luisteren in plaats van te kijken of te lezen. Zij vinden het leuk om verhalen te horen en podcasts te luisteren
• Een kinesthetische leerlingen leert optimaal door beweging. Deze groep mensen leren graag door dingen te doen in plaats van te lezen of luisteren. Zij zijn eerder actieve dan passieve mensen.
• Logisch-wiskundig. Mensen die logisch-wiskundig leren zijn goed in het gebruik van redenering om antwoorden op moeilijke vragen te vinden. Zij zijn over het algemeen goed met cijfers, maar hebben soms moeite met subjectieve kwesties.
• Een interpersoonlijke leerling leert het beste door sociale interactie. Zij zijn goed in groepswerk, hebben een hoge emotionele intelligentie en zijn goed in het sluiten van compromissen om de klus te klaren.
• Een intra-persoonlijke leerling is iemand die graag dingen leert door te peinzen. Zij zijn het liefst alleen en in isolatie om te leren en ervaren samenwerking als afleiding.

Iemand die zich bewust is van de manier waarop zijn of haar hersenen het prettigst informatie verwerken kan werken aan persoonlijke sterke en zwakke punten.

Metacognitie voorbeelden

Metacognitie speelt dus een cruciale rol bij het leren van nieuwe dingen. Een plek waar veel nieuwe dingen geleerd worden is een school. Hieronder volgt een uitleg van metacognitie door middel van een voorbeeld van een leerling.

1. Het vermogen om kritisch na te denken over eigen gedachten

Vaak geven personen niet graag toe dat zij fout zitten in welk opzicht dan ook. Echter, het doen van een stapje terug en het beoordelen van eigen gedachten en fouten speelt een sleutelrol in het worden van een zelfstandige en succesvolle leerling.

Wanneer leerling X moeite heeft met bepaalde wiskundige problemen, moet hij of zij overwegen of zijn gedachtenproces om het probleem op te lossen wel de goede manier is.

2. Het zelfbewustzijnsvermogen en controle over eigen gedachten

Een hoog zelfbewustzijnsniveau helpt bij het hebben van controle over de eigen gedachten. Het is zeer belangrijk om bewustzijn over eigen vaardigheden te vergroten.

Mensen die niet sterk zijn in metacognitief denken, hebben over het algemeen de neiging om zichzelf volledig te overschatten of onderschatten. Het resultaat is dat zij sneller met grote tegenslagen te maken krijgen dan iemand die op de hoogte is van zijn of haar kunnen.

Iemand die op de hoogte is van zijn eigen kunnen, ofwel docent ofwel student, kan sneller overgaan tot het verbeteren van mindere gebieden.

3. Het vermogen om hulpvolle strategieën te bedenken bij elke fase van een taak

Voorafgaand aan welke taak dan ook kunnen leerlingen metacognitief denken inzetten om na te denken over welke strategie het best zou werken voor het specifieke probleem. Welke strategie heeft eerder gewerkt voor een vergelijkbaar probleem? Wat zou een goede eerste stap zijn? Tijdens het uitvoeren van de taak kunnen leerlingen metacognitief denken inzetten om te zorgen dat zij op schema blijven en dat wat zij uitvoeren ook daadwerkelijk werkt.

Na het uitvoeren van een taak kunnen leerlingen een zelf-debrief houden die accuraat en consistent is voor alle taken. Dit zorgt ervoor dat emoties het oordeel en het leren niet in de weg staan.

De samenvatting over metacognitie

Denken over denken. Metacognitie betekent vrij letterlijk bewustwording van het bewustzijn. Metacognitie werd voor het eerst voorgesteld door John Flavell en is daarna breed doorontwikkeld en wijdverspreid ingezet.

Met de term metacognitie wordt onderscheid gemaakt tussen metacognitieve kennis en metacognitieve regulatie. Metacognitieve kennis omvat alles wat mensen weten over hun persoonlijke cognitieve processen. Metacognitieve regulering verwijst naar het managen en verbeteren van hun cognitieve processen om het leerproces te verbeteren.

Metacognitieve kennis is daarnaast opgedeeld in persoonsvariabelen, strategievariabelen en taakvariabelen. Persoonsvariabelen verwijzen naar wat iemand weet over zijn of haar zwakke punten bij het leren en verwerken van nieuwe informatie. Strategievariabelen gaan over de strategieën die iemand voorhanden heeft om op verschillende manieren problemen te benaderen. Taakvariabelen gaan over wat iemand al weet van een bepaalde taak en de vereisten om deze taak uit te voeren.

Metacognitieve regulering bestaat ook uit drie componenten. Als eerste is er het concept plannen. Plannen verwijst naar de toewijzing van de juiste middelen en de selectie van de juiste strategieën voor het oplossen van een probleem. Monitoren omvat het bewustzijn van begrip en taakuitvoering en evaluatie verwijst naar het beoordelen van het eindproduct en het proces voorafgaand aan het voltooide product.

Er bestaan verschillende methoden om metacognitie te trainen. De belangrijkste hiervan is zelfbevraging. Zelfbevraging stimuleert de gebruiker om actief na te denken voor, tijdens en na het leren.

Hardop denken bevordert de metacognities door mensen actief na te laten denken over hetgeen dat zij lezen of in overweging nemen. Visualisaties dienen ter ondersteuning van het denkproces door gedachten te ordenen, verbanden bloot te leggen tussen verschillende zaken en het visualiseren van processen en procedures.

Nauw verbonden aan het woordje metacognitie zijn de verschillende leerstijlen. Iedereen die weet of weten en denkt over denken, weet welke leerstijl het beste past bij hem of haar. Voorbeelden van verschillende leerstijlen zijn visueel, auditief, kinesthetisch, logisch-wiskundig, interpersoonlijk en interpersoonlijk.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Herken jij de uitleg over metacognitie? Hoe zijn jouw metacognitieve vaardigheden? Gebruik jij tools of training om jouw metacognitie en eigen leerproces te verbeteren? Moet meer aandacht geschonken worden aan het trainen van de metacognitie in jouw ogen? Welke andere verbeterstrategieën kan jij met ons delen? Heb jij tips of opmerkingen?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Dunlosky, J., & Metcalfe, J. (2008). Metacognition. Sage Publications.
2. Garner, R. (1987). Metacognition and reading comprehension. Ablex Publishing.
3. Metcalfe, J., & Shimamura, A. P. (Eds.). (1994). Metacognition: Knowing about knowing. MIT press.

Citatie voor dit artikel:
Janse, B. (2020). Metacognitie. Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/psychologie/metacognitie/

Oorspronkelijk gepubliceerd op: 02/12/2020 | Laatste update: 11/08/2023

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/psychologie/metacognitie/”>Toolshero: Metacognitie</a>

Article by:

Ben Janse

Ben Janse is een young professional en werkzaam als Content Manager bij Toolshero. Daarnaast houdt hij zich binnen zijn studie International Business aan de Hogeschool Rotterdam bezig met het analyseren en ontwikkelen van managementmodellen. Dankzij zijn theoretische en praktische kennis weet hij hoofd- en bijzaken goed te onderscheiden waardoor de essentie van elk artikel goed naar voren komt.