Schematherapie: de uitleg en modi

Schematherapie: in dit artikel wordt schematherapie praktisch uitgelegd. Naast de uitleg over wat is schematherapie, beschrijft dit artikel wat schema’s zijn, de fundamentele emotionele behoeften, de modi, soorten copingstijlen en waarom het nodig is. Veel leesplezier!

Wat is schematherapie?

Schematherapie is een internationaal erkende vorm van therapie die gebruikt wordt bij de behandeling van persoonlijkheidsstoornissen en andere terugkerende langdurige problemen, zoals angst- en stemmingsproblemen of stoornissen in het persoonlijk functioneren.

Deze vorm van therapie is ontwikkeld door Jeffrey E. Young en omvat een integratieve vorm van psychotherapie, die theorie en technieken uit andere therapieën combineert. Geïntegreerde therapieën omvatten cognitieve gedragstherapie (CBT), psychoanalytische theorieën en theorieën over gestaltpsychologie.

Schematherapie richt zich op vier belangrijke theoretische concepten:

1. Schema’s
2. Copingstijlen
3. Modi
4. Fundamentele emotionele behoeften

Deze concepten worden in dit artikel praktisch toegelicht.

Schematherapie: wat zijn schema’s?

In schematherapie verwijst een schema specifiek naar een zelfvernietigend patroon van emoties (gedachten en gevoelens) en fysieke sensaties. Schema’s ontstaan vaak tijdens de kindertijd of adolescentie en worden krachtiger naarmate het leven verstrijkt.

Een persoon die een verlatingsschema laat zien, kan bijvoorbeeld overgevoelig zijn voor gedachtes over hun waarde voor anderen, waardoor ze zich ellendig en paniekerig voelen in hun relaties.

Schematherapie is bedoeld voor mensen die steeds weer op dezelfde, ongewenste manier reageren op iets of iemand, terwijl ze van plan waren om anders te reageren. Het kan ook gaan om een bepaalde hardnekkige denkpatronen. Het wordt dikwijls omschreven als een mentale structuur van vooraf opgezette ideeën. Deze patronen worden ook wel schema’s genoemd.

Er zijn verschillende domeinen waarin deze schema’s voorkomen.

Ontkoppeling / afwijzing

• Emotionele deprivatie
• Sociaal isolement / vervreemding
• Tekortkoming / schaamte
• Verlating / instabiliteit
• Wantrouwen / misbruik

Verminderde autonomie en / of prestaties

• Afhankelijkheid / incompetentie
• Kwetsbaarheid voor schade of ziekte
• Verstrikking / onontwikkeld zijn
• Mislukking

Beperkte limieten

• Recht / grootsheid
• Onvoldoende zelfbeheersing en / of zelfdiscipline

Andere-gerichtheid

• Onderwerping
• Zelfopoffering
• Goedkeuring / erkenning zoeken

Overvigilantie / remming

• Negativiteit / pessimisme
• Emotionele remming
• Straf
• Hyperkritiek / Niet aflatende normen

Online Cursus schematherapie die zich richt op kernbehoeften  Meer informatie

Schematherapie: de fundamentele emotionele behoeften

Dit disfunctioneren komt vaak voort uit al langer bestaande gedragsproblemen die iemand dwars zitten of die grote problemen veroorzaken. Vaak ontstaan deze in de kindertijd. Als aan bepaalde behoeften niet kan worden voldaan, kan een persoon schema’s, copingstijlen en modi ontwikkelen.

Een kind met onvervulde behoeften op het gebied van verbondenheid, bijvoorbeeld door verlies van ouders of verslaving, kan het schema verlating ontwikkelen.

Het doel van schematherapie is om patiënten te helpen om in hun emotionele basisbehoeften te voorzien door ze te leren hoe ze schema’s kunnen helen.

Schematherapie: de modi

Modi zijn geestestoestanden die schema’s en copingstijlen clusteren tot een tijdelijke manier van zijn. Hier kan een persoon naar overschakelen. Een kwetsbaar kind kan een geestestoestand aannemen die schema’s van verlating, tekortschieten, wantrouwen/misbruik en een copingstijl van overgave omvatten.

Kwetsbaar kind

Een kwetsbaar kind voelt zich vaak eenzaam en geïsoleerd. Andere emoties die een kwetsbaar kind laat zien zijn:

• Verdrietig
• Onbegrepen
• Gebrekkig
• Beroofd
• Niet ondersteund
• Overweldigd
• Hopeloos
• Bang
• Angstig
• Bezorgd
• Waardeloos
• Niet geliefd
• Verloren
• Richtingloos
• Breekbaar
• Zwak
• Verslagen
• Onderdrukt
• Machteloos
• Buitengesloten

Boos kind

Een boos kind voelt zich vaak intens boos of woedend. Het kind raakt gefrustreerd en ongeduldig omdat niet voldaan kan worden aan de belangrijkste emotionele behoeften van het kwetsbare kind.

Impulsief kind

Een impulsief kind handelt vaak egoïstisch of ongecontroleerd op impulsen om zijn of haar zin te krijgen. Het kind voelt zich vaak boos, gefrustreerd, ongeduldig en lijkt verwend omdat deze emoties opspelen wanneer ze hun zin niet krijgen, waarna ze soms hun zin wel krijgen.

Gelukkig kind

Een gelukkig kind voelt zich geliefd en tevreden. Andere emoties en eigenschappen die een gelukkig kind laat zien zijn:

• Verbonden
• Vervuld
• Beschermd
• Geaccepteerd
• Gevalideerd
• Zelfverzekerd
• Competent
• Sterk
• Veerkrachtig
• Veilig
• Aanpasbaar
• Optimistisch
• Spontaan
• Zelfredzaam
• Autonoom

Naast bovenstaande modi zijn er 3 disfunctionele coping-modi, 2 disfunctionele ouder-modi en een gezonde volwassene modus.

Compliant Surrenderer

De compliant surrenderer handelt op een onderdanige en passieve manier. Deze persoon geeft zich snel over aan de situatie of andere mensen. Deze mensen zoeken vaak de goedkeuring van anderen en hebben weinig zelfvertrouwen.

Ze zijn bang voor conflicten en afwijzing en tolereren misbruik of een slechte behandeling. Deze mensen zullen andere mensen nooit iets opleggen en spreken bijna nooit uit wat ze zelf willen. Ze vertonen gedragingen die dit zelfvernietigende schema of patroon in stand houdt.

Detached Protector

De afstandelijke beschermer maakt zich emotioneel los van anderen en wijst hulp vaak af. Deze persoon leidt een teruggetrokken bestaan als dat mogelijk is en voelt zich vaak leeg of verveeld.

Tijd wordt voornamelijk gevuld door dwangmatig of excessief afleidende activiteiten uit te voeren. Je herkent deze mensen aan een cynische en afstandelijke houding ten opzichte van de wereld en andere mensen. Ze zullen er alles aan doen om contact of het investeren in andere mensen te vermijden.

Overcompensator

De overcompensator gedraagt zich op een opvallende agressieve en dominante manier. Deze persoon is zeer competitief, arrogant, hooghartig, neerbuigend, controlerend en rebels.

De manipulatieve en uitbuitende neiging van deze persoon maakt dat ze weinig geliefd zijn. Deze gevoelens en gedragingen zijn oorspronkelijk ontwikkeld om onvervulde kernbehoeften te compenseren of bevredigen.

De volgende twee modi zijn disfunctionele oudermodi:

Bestraffende ouder

De bestraffende ouder vindt dat mensen straf of schuld verdienen en handelt naar deze gevoelens door zichzelf en anderen de schuld te geven, te straffen of te beledigen.

Veeleisende ouder

De veeleisende ouder is van mening dat de enige juiste manier van een leven leiden is door perfect te zijn en te presteren op het hoogste niveau mogelijk. Alles moet aan de kant worden gezet tijdens het streven naar een hoge status.

Wees efficiënt en verspil geen tijd, dat is wat de veeleisende ouder graag uitdraagt.

Gezonde volwassen modus

De gezonde volwassene koestert, valideert en bevestigt het kwetsbare kind. Ook stelt het grenzen aan het gedrag van het boze en impulsieve kind en bevordert en stimuleert de modus gezond kind.

De gezonde volwassene zorgt ervoor dat disfunctionele coping-modi vervangen worden en dat de disfunctionele ouder-modi geneutraliseerd en gematigd worden.

Deze persoon voert tegelijkertijd passende functies uit, zoals een verantwoordelijke baan, opvoeden en toegewijd zijn. Ook streeft het plezierige activiteiten voor volwassenen na: sporten, culturele interesses, seks, etc.

Schematherapie en copingstijlen

Copingstijlen zijn de reacties van een persoon op schema’s. Er zijn drie verschillende copingstijlen:

1. Vermijden
2. Overgave
3. Overcompensatie / tegenaanval

Bij vermijden probeert een persoon bepaalde situaties te vermijden die een schema activeren. Bij overgave geeft een persoon toe aan een schema en probeert er niet tegen te vechten.

Gedrag wordt veranderd in de verwachting dat de uitkomst onvermijdelijk is. Bij een tegenaanval, of overcompensatie, doet een persoon veel moeite om een uitkomst niet te laten plaatsvinden. Er wordt dus actief tegen gevochten.

Deze copingstijlen eindigen vaak in het versterken van de schema’s.

Waarom is schematherapie nodig?

Alle mensen hebben van nature de neiging om te streven naar begrip, verbinding en groei. Mensen worden gevormd door een diep verlangen om gezien, erkend en gekend te worden.

Hoe meer dat streven wordt gedwarsboomd door problemen zoals ontbering, trauma, verwaarlozing of verlies, hoe dieper en pijnlijker deze verlangens worden. Vrijwel iedereen heeft de behoefte om te groeien en de beste versie van zichzelf te worden. Bij succes is het resultaat geluk en vitaliteit zijn.

Schematherapie pakt de problemen aan die ontstaan wanneer het niet lukt om te groeien. Zoals eerder genoemd, is het doel patiënten te helpen met de juiste vorm van aandacht om in hun emotionele basisbehoeften te voorzien door hen te leren hoe ze schema’s kunnen helen. Het leert hen ook om disfunctionele copingstijlen te vervangen met functionele gedragspatronen.

De neurowetenschap heeft laten zien dat mensen een ingebouwd vermogen hebben om te zorgen voor groei en genezing bij problemen. Een positieve en responsieve methode zorgt ervoor dat chemicaliën en hormonen worden aangemaakt die zorgen voor de regulatie van emoties, stress en onrust.

Het vermogen van de hersenen om te verbeteren, gekoppeld aan de kracht van een therapeutische methode, zorgt voor vervulling en veranderen gevoelens van depressie naar een pad van vrede.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Herken jij de uitleg over schematherapie? Heb jij wel eens therapie gevolgd die gebruikmaakte van deze methode? Ben jij tevreden over de manier waarop jouw therapeut samen met jou werkt aan het verbeteren van jouw leven? Zie jij overeenkomsten met andere vormen van therapie? Welke tips en opmerkingen kan jij delen?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy. New York: Guilford, 254.
2. Kellogg, S. H., & Young, J. E. (2006). Schema therapy for borderline personality disorder. Journal of clinical psychology, 62(4), 445-458.
3. Hawke, L. D., & Provencher, M. D. (2011). Schema theory and schema therapy in mood and anxiety disorders: A review. Journal of cognitive psychotherapy, 25(4), 257-276.
4. Jacob, G. A., & Arntz, A. (2013). Schema therapy for personality disorders—A review. International Journal of Cognitive Therapy, 6(2), 171-185.
5. Richardson, L. (2020). Schema Therapy: A psychotherapy addressing core needs. Retrieved 14/02/2024 from Udemy.

Citatie voor dit artikel:
Janse, B. (2022). Schematherapie. Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/psychologie/schematherapie/

Oorspronkelijke publicatiedatum: 22/08/2022 | Laatste update: 14/02/2024

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/psychologie/schematherapie/”>Toolshero: Schematherapie</a>

Article by:

Ben Janse

Ben Janse is een young professional en werkzaam als Content Manager bij Toolshero. Daarnaast houdt hij zich binnen zijn studie International Business aan de Hogeschool Rotterdam bezig met het analyseren en ontwikkelen van managementmodellen. Dankzij zijn theoretische en praktische kennis weet hij hoofd- en bijzaken goed te onderscheiden waardoor de essentie van elk artikel goed naar voren komt.