Populisme: de betekenis en uitleg

Populisme: in dit artikel wordt populisme praktisch uitgelegd. Aan bod komt in dit artikel wat het populisme is, het volk versus de elite, immigranten versus de autochtone bevolking en het ontstaan van populisme. Na het lezen begrijp je de basis van deze zeer krachtige politieke stroming. Veel leesplezier!

Wat is populisme? De uitleg

Het populisme omvat een reeks politieke standpunten en opvattingen die het idee van het volk benadrukken. Deze groep wordt binnen samenlevingen vaak tegenover de elite geplaatst. Populisme gaat vaak samen met een antipolitiek sentiment en een algemeen anti-establishment sentiment.

De term deed zijn intrede aan het einde van de negentiende eeuw en wordt sindsdien gebruikt om politici, politieke partijen en bewegingen te beschrijven.

Definitie en betekenis

Populisme wordt ook wel gedefinieerd als een ideologie die het volk presenteert als een goede en morele kracht die contrasteert met de kracht en macht van de elite. De elite wordt doorgaans afgeschilderd als corrupt en egoïstisch. Er is verschil in de manier waarop populisten het volk definiëren, maar vaak worden etnische of nationale kenmerken gebruikt om de bevolking aan te duiden.

Populisme: de elite en het volk

Populisten zijn kritisch op de elite, die de politieke, economische, culturele en medialandschappen domineren. Met de elite wordt vaak 1 entiteit bedoeld. Deze entiteit wordt beschuldigd van het voorop plaatsen van het eigen belang, en het stellen van belangen van bijvoorbeeld buitenlanders boven het belang van het eigen volk.

Populistische bewegingen en politieke partijen worden vaak geleid door charismatische en dominante figuren. Net als andere partijen, zijn zij de stem van hun kiezers. Populisme wordt vaak gecombineerd met andere ideologieën, zoals nationalisme, conservatisme, liberalisme of socialisme.

Populisten zijn dus aanwezig op beide uiteinden van het politieke centrum, zowel links als rechts als centristisch.
Anderen definiëren populisme als de betrokkenheid van de bevolking bij de politieke besluitvorming. Ernesto Laclau stelt dat populisme een emancipatorische sociale kracht is, die de dominante machtsstructuren uitdagen.

Economen gebruiken de term voor economisch beleid dat gebaseerd is op het aangaan van buitenlandse leningen waarmee grote overheidsuitgaven gefinancierd worden, wat kan resulteren in hyperinflatie.

Demagogie

De term wordt ook gebruikt om politici te beschrijven die overdreven simplistische antwoorden schetsen op complexe vragen, met gebruik van sterke retoriek, leugenachtige voorstellen of valse claims. Daarmee proberen ze ervoor te zorgen dat de bevolking in beweging komt. Een dergelijke leider wordt ook wel een demagoog of volksmenner genoemd.

De term werd populair in de jaren zestig en werd later toegepast om politieke partijen te beschrijven in vooral Europa en de Verenigde Staten.

Anti-elite en populisme

Anti-elitisme wordt gezien als het basiskenmerk van populisme. Onder de elite vallen meerdere mensen en partijen, zoals hieronder opgesomd, maar de elite wordt gepresenteerd als 1 homogene, corrupte groep.

• Politieke establishment (regering)
• Economische elite (rijke zakenmensen, financiële wereld in het algemeen)
• Culturele elite
• Academische elite
• Media-elite

Wanneer populisten actief zijn in liberale democratieën, zoals veel gezien in de westerse wereld, veroordelen ze de dominante vorm van partijpolitiek niet helemaal, maar zijn ze voorstander van een nieuw soort partij die anders is dan de anderen.

Wanneer populisten de macht overnemen, staan ze voor de uitdaging dat ze nu zelf de elite zijn. In dergelijke gevallen, zoals in Slowakije, behouden populisten de retoriek tegen het establishment. Dat doen ze door veranderingen aan te brengen, maar houden tegelijkertijd vol dat machtige krachten de populistische regering alsnog blijven ondermijnen.

Een voorbeeld daarvan is president Chávez van Venezuela, die de economische elite beschuldigde van het tegenhouden van zijn hervormingen.

De elite hoeft niet perse een van de bovenstaande groepen te betekenen, maar een andere elite kan ook tegen de belangen van een land werken. Een voorbeeld daarvan is de Europese Unie (EU). De instituties van de EU stellen hun eigen belangen boven die van de natiestaten zelf. Op dezelfde manier is in Latijns-Amerika frictie over de invloeden van de Verenigde Staten in die landen.

Immigranten boven autochtone bevolking

Een veelgehoord standpunt onder populisten is dat de belangen van immigranten boven de belangen van het eigen volk geplaatst worden. In het Afrikaanse Zambia nam Michael Sata, een populistische politicus, een xenofobische houding aan te nemen richting Aziatische minderheden in het land. Hij keurde het bezit van Chinese en Indiase van mijnen en bedrijven in het land af.

Wanneer populisten etniciteit en immigratie gebruiken als onderdeel van hun standpunten, worden de leden van de elite vaak afgeschilderd als de verraders, omdat zij het mogelijk zouden maken dat immigranten worden opgenomen in het land.

Verklaring voor het ontstaan van populisme

Een belangrijke vraag in het verklaren van populisme is of de oorzaak ervan gebaseerd is op de behoeften van de burgers, of het falen van regeringen. De burgers worden de vraagzijde genoemd. De regering is de aanbodzijde.

Door te focussen op de eisen en behoeften van die twee partijen, kan een verklaring worden gegeven. Sommige mensen beweren dat verschillende zaken aan de vraagzijde het mogelijk maken dat individuen populistische ideeën zullen aannemen. Politieke economen benadrukken vaak het belang van economische zorgen, terwijl politicologen en sociologen vaak de nadruk leggen op sociaal-culturele factoren aan de vraagzijde.

Economische verklaring vraagzijde

Een economische verklaring kan zijn dat economische factoren, zoals de-industrialisatie, economische liberalisering en deregulering de vorming van een achtergebleven precariaat veroorzaken. Een precariaat is in dit geval een groeiende groep burgers in de maatschappij, die te maken hebben met sterke lage werkzekerheid, ongelijkheid en loonstagnatie. Deze groep ondersteunen vervolgens populisten op zoek naar een betere toekomst.

De invloed van toenemende economische ongelijkheid en volatiliteit van inkomens is duidelijk. Figuren als Martin Wolf benadrukken het belang van de economie en waarschuwen dat huidige trends wrevel en frictie vergroten en mensen vatbaar maken voor populistische retoriek.

Het bewijs hiervoor is gevonden in studies van politicologen. Zij melden dat in moeilijke economische tijden:

• Vreemdelingenhaat toeneemt
• Anti-immigratiegevoelens toenemen
• Wrok tegen buitengroepen toeneemt

Verliezers van de modernisering vraagzijde

Een andere verklaring kan gevonden in de moderniseringsverliezerstheorie. Deze theorie stelt dat aspecten van moderniteit hebben geleid tot het ontstaan van populisme. Veel argumenten zijn gebaseerd op de overtuiging dat anomie van de industrialisatie heeft geleid tot ontbinding, fragmentatie en differentiatie.

Studies hebben echter laten zien dat populisten voorkomen over het hele politieke spectrum en dat populistische groeperingen dus niet slechts bestaan uit verliezers van de modernisering.

Culturele tegenslagen vraagzijde

Een culturele verklaring voor populisme is dat rechts populisme een reactie is op de opkomst van postmaterialisme, waaronder feminisme, multiculturalisme en milieubewustzijn. De verspreiding van overtuigingen en ideeën onder de bevolking bereikt op een gegeven moment een zogenaamd tipping point. Dit veroorzaakt een reactie: steun voor het populisme.

Personen die zich identificeren als onderdeel van een groep en die zich bedreigd voelen, zullen sneller politieke partijen steunen die beloven dat ze de status en identiteit van de groep zullen beschermen. Onderzoeken hiernaar richten zich voornamelijk op de blanke identiteit, maar de resultaten ervan zijn algemeen van toepassing op andere bedreigde sociale groepen in verschillende samenlevingen.

Democratisering vraagzijde en populisme

De mate waarin een samenleving populistisch is hangt ook af van de tijd die het land democratisch is. Jonge democratieën hebben minder gevestigde politieke partijen en instituties en zwakkere liberaal-democratische normen. Populistisch succes in Oost-Europa werd bijvoorbeeld een erfenis van het communisme genoemd.

Incompetente overheid aanbodzijde

Deze verklaring stelt dat wanneer de overheid niet effectief reageert op de uitdagingen van het volk, burgers zich wenden tot populisme. Onderzoek bevestigt dat populisme meer kans heeft om uit te breiden wanneer politieke partijen de hedendaagse kwesties niet aanpakken en geen duidelijke alternatieven bieden aan de burgers.

Institutioneel verval aanbodzijde

In de aanbodzijde van de Amerikaanse politiek wordt populisme gezien als een gevolg van institutioneel verval. Er wordt soms gesuggereerd dat factoren als lobbyisten, zwart geld, bepaalde colleges en andere factoren het debat verstoren en het vermogen van de overheid om adequaat te reageren verminderen. Dat zorgt voor grote ontevredenheid, waardoor de kans toeneemt dat burgers populistische partijen aanhangen.

Ook in het geval van de Europese Unie (EU) ligt daar het pijnpunt volgens sommige geleerden. De EU integratie heeft als ongewenst effect dat het systeem minder snel reageert op binnenlandse kiezers, omdat wetgeving en beleidsvorming steeds meer het beleid wordt van het gecentraliseerde EU systeem in Brussel en Luxemburg.

Ook deze factoren vergroten de steun voor populisme.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Herken jij de uitleg over het populisme? Zie jij populisme terug in het politieke landschap van jouw land? Wat denk jij van populisme? Is het belangrijk dat de stem van het volk gehoord wordt? Vind jij dat populistische politieke partijen mogen worden buitengesloten van regering? Heb jij tips of opmerkingen?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Müller, J. W. (2017). What is populism?. Penguin UK.
2. Noury, A., & Roland, G. (2020). Identity politics and populism in Europe. Annual Review of Political Science, 23, 421-439.
3. Wodak, R., KhosraviNik, M., & Mral, B. (Eds.). (2013). Right-wing populism in Europe: Politics and discourse. A&C Black.
4. Buzalka, J. (2008). Europeanisation and post-peasant populism in Eastern Europe. Europe-Asia Studies, 60(5), 757-771.

Citatie voor dit artikel:
Janse, B. (2022). Populisme. Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/sociologie/populisme/

Gepubliceerd op: 19/10/2022 | Laatste update: 21/03/2023

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/sociologie/populisme/”>Toolshero: Populisme</a>

Article by:

Ben Janse

Ben Janse is een young professional en werkzaam als Content Manager bij Toolshero. Daarnaast houdt hij zich binnen zijn studie International Business aan de Hogeschool Rotterdam bezig met het analyseren en ontwikkelen van managementmodellen. Dankzij zijn theoretische en praktische kennis weet hij hoofd- en bijzaken goed te onderscheiden waardoor de essentie van elk artikel goed naar voren komt.