Vooruitzicht theorie / Prospect Theory: de uitleg

Vooruitzicht theorie: in dit artikel wordt de vooruitzicht theorie, beter bekend als de prospect theory, ontwikkeld door Daniel Kahneman en Amos Tversky praktisch uitgelegd. Na het lezen begrijp je de basis van deze besluitvorming methode. Veel leesplezier!

Wat is de vooruitzicht theorie / prospect theory? De uitleg

De ‘prospect theory’ wordt vrij vertaald als de vooruitzicht theorie. Deze besluitvormingstheorie werd in de jaren zeventig ontwikkeld door de Israëlische psychologen Amos Tversky en Daniel Kahneman en gaat er vanuit dat de voorkeur van het nemen van (onzekere) beslissingen, afhankelijk is van de omstandigheden.

Samen schreven zij ‘prospect theory: an analysis of decision under risk’, waarin zij de vooruitzicht theorie als onderdeel van de gedragseconomie uitleggen. De vooruitzicht theorie beschrijft hoe mensen kiezen tussen alternatieven waarbij risico’s gemoeid zijn, maar waarbij ook naar alle waarschijnlijkheid de uitkomsten al bekend zijn. Mensen nemen beslissingen op basis van de potentiële waarde van verliezen en winsten, in plaats van het uiteindelijke resultaat.

Men evalueert de verliezen en winsten met behulp van feiten die voorhanden zijn (heuristieken), die via methodes en/ of systemen aan het licht zijn gekomen. De vooruitzicht theorie is beschrijvend en het probeert realistische keuzes te modelleren in plaats van optimale beslissingen te voorspellen.

vooruitzicht theorie als nuttigheidstheorie

De vooruitzicht theorie werd door hen als alternatief voor de verwachte nutshypothese bedacht. Verschillende wetenschappers hadden aangetoond, dat mensen niet zozeer het netto resultaat van een keuze bekijken, maar dat zij gewicht toekennen aan keuzes. Dit heet de nuttigheidstheorie (expected utility theory).

De prospect theorie gaat over de beschrijving van voorkeuren ten opzichte van het verwachte nut dat een keuze gaat opleveren. De nuttigheidstheorie stamt uit 1738 en werd ontwikkeld door de Zwitserse wis- en natuurkundige Daniel Bernoulli. Deze nuttigheidstheorie was lange tijd de dominante verklaring voor beslissingen, waarbij de uitkomst onzeker is.

Kansen en risico’s zijn niet absoluut, maar relatief ten opzichte van de situatie. Het zekerheidseffect speelt daarin een rol; dingen die zeker zijn wegen zwaarder dan mogelijke kansen. Ook telt ‘verlies lijden’ zwaarder dan ‘winst boeken’ voor veel mensen.

Risico’s plus een vooruitzicht theorie voorbeeld

In al deze theorieën wordt veel gesproken over risico’s. Er is echter onderscheid tussen risico en onzekerheid, waarbij risico meetbaar is en onzekerheid niet meetbaar is.

Bernoulli gaf destijds al aan dat kansen verschillend worden beoordeeld op basis van de morele verwachting. Ook de vooruitzicht theorie is hierop gebaseerd en het voorbeeld van een loterij wordt vaak in meerdere theorieën aangehaald.

Zo zal een lot dat 10 euro kostte ofwel niets ofwel de hoofdprijs van 10.000 euro opleveren, met daardoor een gewogen gemiddelde van 5.000 euro. Dit wordt ook wel het referentiepunt genoemd. Een zeer arm persoon zal het lot wellicht voor minder dan 5.000 euro willen verkopen, terwijl een rijk persoon het voor 5.000 euro best zal willen kopen. Het risico neemt hij voor lief.

Het nut om tot koop of verkoop over te gaan, is dus afhankelijk van de omstandigheden waarin iemand zich bevindt en verklaart het vermijden van risico van de arme man en het risico zoeken van de rijke man.

Winst en verlies

Daniel Kahneman en Amos Tversky beschouwden het effect van winst en verlies echter niet als gelijk. Uit hun vooruitzicht theorie blijkt dat de waarde die aan verlies wordt gehecht, veelal groter is dan de waarde die wordt toegekend aan winst.

Centraal in hun theorie staat het redeneren. Wanneer informatie op een bepaalde manier wordt gerepresenteerd, dan zijn mensen geneigd andere keuzes te maken. Bij positieve informatie in termen van ‘winst’ is men meer geneigd om risico’s te vermijden. Bij negatief gekleurde informatie in termen van ‘verlies’ zal het omgekeerde gebeuren en vertoont men risicovol gedrag.

Wanneer men zich bewust is van de invloed van de informatie, kan men zich hierop voorbereiden en zich niet (onbewust) door laten leiden.

Beslissingsproces

De vooruitzicht theorie beschrijf de beslissingsprocessen in twee fasen; de initiële fase en de evaluatiefase. Tijdens de initiële fase worden de uitkomsten van een beslissing gerangschikt volgens feiten die voorhanden zijn (heuristiek).

Mensen bepalen welke uitkomsten zij als gelijkwaardig beschouwen, stellen een referentiepunt op en beschouwen mindere resultaten als verlies en grotere resultaten als winst.

In de daaropvolgende evaluatiefase gaan mensen op zoek naar de waarde (het nut) die de uitkomst voor hen zal hebben. Die waarde baseren zij op de potentiële uitkomsten en de respectievelijke kansen. Op basis van deze informatie kiezen zij voor de uitkomst met de hoogste waarde en nemen zij uiteindelijk een beslissing.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Is de vooruitzicht theorie voor jou toepasbaar binnen jouw persoonlijke en werkomgeving? Herken je de praktische uitleg of heb je aanvullingen? Hoe ga jij om met het nemen van (onzekere) beslissingen en welke tips wil je delen?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Kahneman, D., & Tversky, A. (2013). Prospect theory: An analysis of decision under risk. In Handbook of the fundamentals of financial decision making: Part I (pp. 99-127).
2. Kahneman, D., & Tversky, A. (1992). Advances in prospect theory: Cumulative representation of uncertainty. Journal of Risk and uncertainty, 5(4), 297-323.
3. Wakker, P. P. (2010). Prospect theory: For risk and ambiguity. Cambridge university press.

Citatie voor dit artikel:
Mulder, P. (2017). Vooruitzicht theorie. Retrieved [insert date] from ToolsHero: https://www.toolshero.nl/besluitvorming/vooruitzicht-theorie/

Gepubliceerd op: 21/01/2017 | Laatste update: 12/03/2023

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/besluitvorming/vooruitzicht-theorie/>ToolsHero: Vooruitzicht theorie</a>