Ideologie

Wat is ideologie?

De betekenis en definitie

Een ideologie is een reeks politieke of sociale overtuigingen en verwachtingen over hoe de wereld zou moeten functioneren. In deze overtuigingen zijn praktische elementen even gangbaar als theoretische elementen.

Ideologieën worden voornamelijk toegepast op:

• Religie
• Economisch beleid
• Politiek beleid
• Sociale omgangsvormen

De term werd bedacht door de Franse aristocraat en filosoof Antoine Destutt de Tracy. Deze filosoof uit de Verlichting definieerde de term als de wetenschap van ideeën. De uitdaging was om uit deze ideeën een rationeel systeem van ideeën te ontwikkelen die tegen de irrationele impulsen van de menigte ingaat. In de politiek wordt de term gebruikt om politieke geloofssystemen aan te duiden.

Karl Marx en Friedrich Engels begonnen de term in een meer veroordelende manier te gebruiken. Dan wordt het ook wel een pejoratief genoemd.

Kapitalisme, communisme, socialisme, conservatisme en feminisme zijn allen ideologieën.

Voorbeelden van politieke ideologieën

Binnen sociale studies is een politieke ideologie een zekere reeks idealen, principes, symbolen, mythen of doctrines van een beweging, groep of klasse die omschrijft hoe de samenleving zou moeten werken. Het kan ook wel worden samengevat als een politieke, sociale en culturele blauwdruk voor samenlevingen.

Politieke ideologieën houden zich bezig met verschillende aspecten van een samenleving, waaronder:

• Onderwijs
• Economie
• Gezondheidszorg
• Arbeidsrecht
• Strafrecht
• Sociale zekerheden
• Maatschappelijk welzijn
• Immigratie
• Handel
• Inzet van defensie
• Religie

Doorgaans omvat een politieke ideologie twee dimensies:

1. Doelen
2. Methoden

De doelen omschrijven hoe een samenleving zou moeten functioneren en de methoden omvatten hoe deze samenleving bereikt wordt.

Verschil tussen politieke ideologie en politieke strategie

Ideologieën kunnen worden onderscheiden van politieke strategieën. Een voorbeeld van een politieke strategie is populisme. Een ideologie is ook verschillend van een reeks afzonderlijke kwestie waar een politieke partij een visie omheen kan bouwen, zoals de legalisatie van wiet.

Een politieke variant gaat voornamelijk over de vraag hoe macht zou moeten worden toegewezen en waarvoor macht gebruikt mag worden. Sommige politieke partijen volgen een ideologie heel strikt. Andere partijen combineren elementen uit verschillende ideologieën.

Bijna elke ideologie gaat dieper in op:

• Wat de beste regeringsvorm is (democratie / theocratie, kalifaat etc.)
• Wat de reikwijdte is van een regering (liberalisme, federalisme, conservatisme)
• En wat het beste economische systeem is (kapitalisme, socialisme)

Socialisme kan zowel wijzen naar een economisch systeem als een politieke ideologie.

Ideologie of inspelen op vals bewustzijn?

Het woordje krijgt een speciale betekenis in filosofieën die zijn afgeleid van het marxisme en de hegeliaanse filosofie. Ideologie wordt door deze filosofen ook wel vals bewustzijn genoemd. Hegel stelt dat mensen instrumenten van de geschiedenis zijn, die rollen krijgen toegewezen door krachten waarvan de meeste mensen niks snappen. Alleen filosofen konden de dingen uitleggen op een manier zoals ze waren.

Deze opvatting om de werkelijkheid te interpreteren werd door critici afgewezen en veroordeeld als poging om de status-quo uit te leggen met beperkte middelen. Daarnaast zou het weinig zin hebben om politieke omstandigheden proberen te verbeteren, als mensen toch geen invloed hadden op die externe krachten.

Onder meer Karl Marx nam deze kritiek over. Hij stelde dat ideologie een reeks overtuigingen is waarmee mensen zichzelf bedriegen. Het is een theorie die uitdrukt wat ze denken, in tegenstelling tot wat waar is. Dit wordt ook wel een vals bewustzijn genoemd.

Tips en tricks

De artikelen die gelinkt zijn aan de tag ideologie gaan over verschillende ideologieën en aanverwante onderwerpen, zoals politieke strategieën en concepten als conservatisme. Mis je bepaalde artikelen over onderwerpen waarover jij meer wilt weten? Laat het weten in de opmerkingen onder een artikel of stuur een mailtje. We helpen je graag met het leren over nieuwe onderwerpen.