Observationeel onderzoek: de uitleg

Observationeel onderzoek: in dit artikel wordt het concept observationeel onderzoek praktisch uitgelegd. Het artikel begint met een inleiding en de algemene definitie van de term, gevolgd door een uiteenzetting van de redenen waarom observationeel onderzoek belangrijk is, de voor- en nadelen ervan en een praktisch voorbeeld. Veel leesplezier!

Wat is observationeel onderzoek?

Observatieonderzoek is een methode om gegevens te verzamelen door eenvoudigweg het gedrag van individuen, dieren of objecten in hun natuurlijke omgeving te observeren en vast te leggen.

Het biedt onderzoekers inzichten in het gedrag van mens en dier, waarbij patronen en dynamiek worden blootgelegd die anders onopgemerkt zouden blijven.

In dit artikel worden de definitie, typen, voordelen en nadelen van observationeel onderzoek verkend. Aan de hand van verschillende voorbeelden, waaronder de toepassing ervan in marktonderzoek, zal duidelijk worden hoe deze aanpak het menselijk begrip van de wereld bevordert.

Observatieonderzoek: onopvallend inzichten verzamelen

Definitie van Observationeel onderzoek

Observatiestudies dienen als middel om onderzoeksvragen te beantwoorden door zorgvuldige observatie van onderwerpen, zonder enige inmenging of manipulatie door de onderzoeker.

In tegenstelling tot traditionele experimenten ontbreken bij deze studies controle- en behandelgroepen, waardoor onderzoekers gegevens kunnen verzamelen in een natuurlijke omgeving zonder vooraf bepaalde voorwaarden op te leggen.

Observatieonderzoeken zijn doorgaans van kwalitatieve aard, met zowel verkennende als verklarende doeleinden, waarbij inzicht wordt geboden in de complexiteit van bepaalde fenomenen.

Hoewel er ook kwantitatieve observatiestudies bestaan, zijn deze minder gebruikelijk in vergelijking met de kwalitatieve onderzoeken.

Observatieonderzoek wordt veel gebruikt in disciplines zoals de exacte wetenschappen, geneeskunde en sociale wetenschappen.

Vaak verbieden ethische of praktische overwegingen onderzoekers om gecontroleerde experimenten uit te voeren, waardoor ze in plaats daarvan kiezen voor observatiestudies.

Het ontbreken van controle- en behandelgroepen kan uitdagingen met zich meebrengen bij het trekken van conclusies. Het risico van verstorende variabelen en waarnemersbias die van invloed zijn op de analyse is groot, en benadrukt het belang van zorgvuldige interpretatie.

Typen observationeel onderzoek

Er zijn verschillende typen observationeel onderzoek die gebruikt kunnen worden, afhankelijk van de onderzoeksvraag en de aard van het fenomeen dat bestudeerd wordt.

Figuur 1 – typen observationeel onderzoek

Enkele veelvoorkomende types van observationeel onderzoek zijn:

Naturalistische observatie

Bij naturalistische observatie worden deelnemers in hun natuurlijke omgeving geobserveerd, zonder enige inmenging of verstoring. Het doel is om het gedrag en de interacties van individuen of groepen te bestuderen zoals ze zich voordoen in hun natuurlijke omgeving.

Gestructureerde observatie

Bij gestructureerde observatie wordt een vooraf bepaalde set van gedragingen of variabelen geobserveerd en systematisch vastgelegd.

Onderzoekers gebruiken specifieke gedragscategorieën of meetinstrumenten om gegevens te verzamelen.

Participerende observatie

Participerende observatie houdt in dat de onderzoeker actief deelneemt aan de activiteiten of interacties van de deelnemers terwijl ze geobserveerd worden.

Dat geeft de onderzoeker een dieper inzicht in de beleving en perspectieven van de deelnemers.

Verborgen observatie

Bij verborgen observatie probeert de onderzoeker zich zo min mogelijk kenbaar te maken aan de deelnemers.

Ze observeren en registreren gedrag zonder dat de deelnemers zich bewust zijn van de observatie. Dit minimaliseert het risico op afwijkend gedrag.

Cross-sectioneel onderzoek

Bij cross-sectioneel onderzoek worden gegevens verzameld op een enkel tijdstip of over een korte periode.

Het doel is om een momentopname te krijgen van het gedrag of fenomeen dat bestudeerd wordt.

Longitudinaal onderzoek

Bij longitudinaal onderzoek worden deelnemers gedurende een langere periode gevolgd en geobserveerd. Dit maakt het mogelijk om veranderingen in gedrag of patronen over de tijd te identificeren en te analyseren.

Het kiezen van het juiste type observationeel onderzoek hangt af van de onderzoeksvraag, het doel van de studie en de beschikbare middelen en tijd. Elk type heeft zijn eigen sterke punten en beperkingen en kan worden aangepast aan de specifieke behoeften van het onderzoek.

Online cursus onderzoeksmethoden voor business studenten  Meer informatie

Stappen in observationeel onderzoek

Hieronder vind je de stappen die doorlopen worden tijdens het opzetten van een observationeel onderzoek.

Stap 1: bepaal onderzoeksonderwerp en doelstellingen

De eerste stap omvat het bepalen van het fenomeen dat geobserveerd gaat worden en de redenen waarom dat belangrijk is. Observationele studies zijn vooral geschikt als een experiment om praktische of ethische redenen niet mogelijk is. Ook kan het onderzoeksonderwerp afhankelijk zijn van natuurlijk gedrag.

Als voorbeeld nemen we een onderzoeker die geïnteresseerd is in de interacties van tieners in hun sociale situaties. De onderzoeker wilt onderzoeken of het hebben van een smartphone van invloed is op de sociale interacties van de tieners. Een experiment uitvoeren kan lastig zijn, omdat smartphonegebruik niet gemanipuleerd zou moeten worden.

Stap 2: kies het type observatie en de technieken

Bedenk van te voeren wat er geobserveerd moet worden. Gaat de onderzoeker er zonder vooroordeel in? Is er een andere onderzoeksmethode die logischer is om toe te passen? Is het voor de analyse belangrijk dat de onderzoeker aanwezig is bij de observatie? Als dat het geval is, dan is een verborgen observatie alvast uitgesloten.

In het beschreven voorbeeld zijn meerdere opties mogelijk. De observaties zouden kunnen worden uitgevoerd door de tieners in verschillende situaties te observeren. Ook kan overwogen om de observeerder toe te laten treden tot een sociale groep en actief deel te nemen aan interacties, terwijl de groep geobserveerd wordt. Ook kunnen verborgen camera’s gebruikt worden om de sociale interacties van tieners vast te leggen in een gecontroleerde omgeving.

Stap 3: zet de observationele studie op

Er is een aantal zaken waarmee rekening gehouden moet worden voordat de observatie begint.

Als eerste moet er vooruit gepland worden. Als de deelnemers in een sociale omgeving geobserveerd worden zoals buurthuizen of scholen, moeten er duidelijke afspraken worden gemaakt en moet er toestemming worden verleend. Bepaal vooraf de methode die je gebruikt voor het verzamelen van gegevens. Worden er aantekeningen gemaakt? Of videobeelden of audio-opnames?

Stap 4: voer de observatie uit

Als het type observatie is gekozen, de techniek is bepaald en de juiste tijd en plaats zijn vastgesteld, is het tijd om de observatie uit te voeren.

In het voorbeeld kan overwogen worden om twee situaties te observeren, bijvoorbeeld een met smartphones en een zonder smartphones. Bij het uitvoeren van de observatie is het belangrijk om rekening te houden met verstorende variabelen.

Stap 5: analyseren van gegevens

Na het voltooien van de observatie is het belangrijk om direct de eerste aanwijzingen, gedachten en indrukken vast te leggen. Als de observatie is opgenomen, moet deze opname worden uitgewerkt in een transcript. Vervolgens moet er een thematische of inhoudsanalyse uitgevoerd worden.

Observaties zijn vaak verkennend en hebben een open karakter. Daarom past juist deze analyse goed bij deze methode.

Stap 6: bespreek vervolgstappen

Observationele studies zijn over het algemeen verkennend van aard en leveren daarom meestal niet direct definitieve conclusies op. Dat is vooral vanwege het risico op waarnemingsbias en verstorende variabelen. Als de onderzoeker tevreden is met de conclusies die zijn getrokken, kan het nuttig zijn om over te schakelen naar een andere onderzoeksmethode, zoals een experiment.

Voorbeelden van observationeel onderzoek

Observationeel onderzoek heeft geleid tot verschillende revolutionaire resultaten die ons begrip van de wereld en menselijk gedrag voorgoed hebben veranderd.

Enkele voorbeelden hiervan zijn:

Ontwikkeling van de evolutietheorie

Charles Darwin gebruikte observationeel onderzoek tijdens zijn reizen met het schip HMS Beagle. Door observaties van verschillende diersoorten in hun natuurlijke omgeving, zoals vogels op de Galapagoseilanden, kon Darwin bewijs verzamelen voor zijn evolutietheorie.

Deze revolutionaire theorie heeft het begrip van de oorsprong en diversiteit van soorten wezens volledig veranderd.

Ontdekking van penicilline

Sir Alexander Fleming ontdekte per toeval de werking van penicilline, een revolutionair antibioticum, door middel van observationeel onderzoek.

Hij observeerde dat een schimmel genaamd Penicillium notatum bacteriën in een petrischaal vernietigde.

Deze ontdekking legde de basis voor de ontwikkeling van moderne antibiotica en heeft een enorme impact gehad op de geneeskunde en de behandeling van infectieziekten.

Bevestiging van de relativiteitstheorie van Einstein

Tijdens een zonsverduistering in 1919 voerden Arthur Eddington en zijn team observationeel onderzoek uit om de voorspellingen van Einstein’s algemene relativiteitstheorie te testen.

Door de posities van sterren te observeren tijdens de zonsverduistering, konden ze de afbuiging van het licht door de zwaartekracht van de zon bevestigen. Dit experimentele bewijs ondersteunde de theorie van Einstein en markeerde een revolutionaire doorbraak in de fysica.

Onderzoek naar de effecten van roken op de gezondheid

Een van de meest invloedrijke observationele onderzoeken was het onderzoek naar de relatie tussen roken en gezondheidsproblemen, met name longkanker.

Door grote groepen rokers over een lange periode te observeren en gegevens te verzamelen over hun rookgedrag en gezondheidsuitkomsten, kon worden aangetoond dat er een sterke associatie bestaat tussen roken en het risico op longkanker.

Deze bevindingen hebben geleid tot een beter begrip van de schadelijke effecten van roken en hebben bijgedragen aan het bevorderen van anti-rookmaatregelen en gezondheidsvoorlichting.

Voor- en nadelen

Observationeel onderzoek heeft verschillende voor- en nadelen die overwogen moeten worden voordat een keuze wordt gemaakt voor de juiste benadering voor onderzoek.

Voordelen van observationeel onderzoek

Authentiek gedrag

Door mensen, dieren of objecten te observeren in hun natuurlijke omgeving, kunnen onderzoekers authentiek gedrag bestuderen.

Dat betekent dat de observaties plaatsvinden in echte situaties en niet in kunstmatige laboratoriumomstandigheden.

Hierdoor kunnen onderzoekers gedrag bestuderen zoals het daadwerkelijk voorkomt. Dit vergroot de wetenschappelijke validiteit.

Gedetailleerde informatie

Observationeel onderzoek biedt de mogelijkheid om gedetailleerde informatie te verzamelen over gedrag, interacties en context.

Onderzoekers kunnen specifieke gedragingen observeren, zoals non-verbale signalen, reacties op stimuli en sociale dynamiek. Dat leidt tot een diepgaand begrip van het fenomeen dat bestudeerd wordt.

Flexibiliteit

Observationeel onderzoek kan worden aangepast aan verschillende onderzoeksvragen en contexten. Onderzoekers kunnen de observaties aanpassen aan specifieke situaties en variabelen die ze willen bestuderen. Dat geeft hen de flexibiliteit om zich te concentreren op specifieke aspecten van bijvoorbeeld gedrag.

Nadelen van observationeel onderzoek

Beperkte controle

In observationeel onderzoek hebben onderzoekers beperkte controle over de omstandigheden en variabelen die ze observeren. Ze kunnen geen experimentele manipulaties uitvoeren of specifieke omgevingsfactoren controleren.

Observer bias

Observer bias verwijst naar de subjectieve interpretatie van de observaties door de onderzoeker. Onderzoekers kunnen onbewust hun eigen vooroordelen, verwachtingen of interpretaties projecteren op de waargenomen gedragingen. Dat kan de objectiviteit van het onderzoek in gevaar brengen.

Tijdsintensief

Observationeel onderzoek kan tijdsintensief zijn, vooral als het gaat om langdurige observaties of het volgen van individuen of groepen over een langere periode. Het observeren, documenteren en analyseren van gedrag kost tijd en inzet. Dat kan een probleem zijn, aangezien middelen vaak schaars zijn.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Herken jij de uitleg over observationeel onderzoek? Ben jij bekend met observationeel onderzoek? Wat zijn volgens jou de belangrijkste voordelen van observationeel onderzoek? Heb jij ooit een observationeel onderzoek gelezen of ervaren dat je nieuwe inzichten heeft gegeven? Heb jij tips of andere opmerkingen?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Altmann, J. (1974). Observational study of behavior: sampling methods. Behaviour, 49(3-4), 227-266.
2. Barick, R. (2021). Research Methods For Business Students. Retrieved 02/16/2024 from Udemy.
3. Jepsen, P., Johnsen, S. P., Gillman, M. W., & Sørensen, H. T. (2004). Interpretation of observational studies. Heart, 90(8), 956-960.
4. Ligthelm, R. J., Borzì, V., Gumprecht, J., Kawamori, R., Wenying, Y., & Valensi, P. (2007). Importance of observational studies in clinical practice. Clinical therapeutics, 29(6), 1284-1292.
5. Rosenbaum, P. R. (2005). Observational study. Encyclopedia of statistics in behavioral science.

Citatie voor dit artikel:
Janse, B. (2023). Observationeel onderzoek. Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/onderzoek/observationeel-onderzoek/

Oorspronkelijke publicatiedatum: 17/10/2023 | Laatste update: 16/02/2024

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/onderzoek/observationeel-onderzoek/”>Toolshero: Observationeel onderzoek</a>

Article by:

Sheryl Lynn Baas

Sheryl Lynn Baas is onze Communicatiemanager bij Toolshero en je herkent haar misschien wel van onze video's. Sheryl’s academische achtergrond ligt in de Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie en ze is de oprichter van de Sheryl Lynn Foundation, een stichting voor kinderen en educatie op de Filipijnen. Ze is een manusje-van-alles en deelt verder haar gaven als spiritueel coach, presentator en DJ. Leuk weetje: Sheryl is voormalig Miss Nederland 2006.