Actieonderzoek doen

Actieonderzoek doen: in dit artikel wordt het concept van actieonderzoek doen van Kurt Lewin praktisch uitgelegd. Naast de uitleg wat het is (definitie en meer), licht dit artikel ook toe de stappen om het uit te voeren, Actieonderzoek voorbeeld / voorbeelden uit de praktijk, de voorwaarden en een praktijk beschrijving. Na het lezen begrijp je de basis van deze krachtige verandermanagement tool. Veel leesplezier!

Inleiding

De Duits-Amerikaanse professor Kurt Lewin, hield zich voornamelijk met kinderpsychologie bezig.

Hij werd bekend door de Gestaltpsychologie en in 1951 deed hij baanbrekend onderzoek naar een manier om het gedrag van mensen te veranderen in de richting van democratische waarden en leiderschap. Daarmee was hij grondlegger van actieonderzoek.

Wat is actieonderzoek?

Actieonderzoek doen van Kurt Lewin is een onderzoeksmethode, en betekent dat de onderzoeker ingrijpt in en tijdens het onderzoek. Dat dient namelijk twee doelen: enerzijds is dat volgens Lewin een middel om te komen tot positieve verandering en anderzijds worden hierdoor kennis en theorie gegenereerd.

Het is daarbij belangrijk dat de onderzoeker zichzelf opstelt als een ‘sociaal verander-expert’ die medewerkers helpt en stimuleert om hun gedrag te veranderen in de richting van democratische waarden en leiderschap.

Een samenwerking tussen fundamenteel- en toegepast onderzoek is daarbij essentieel. Volgens Kurt Lewin komt wetenschappelijke kennis het best tot stand door samenwerking van de onderzoeker (academicus) en de mensen uit het veld (praktijkmensen).

Definitie van actieonderzoek

De term werd zoals beschreven voor het eerst voorgesteld door Kurt Lewin. Hij beschreef actieonderzoek als ‘een vergelijkend onderzoek naar de omstandigheden en effecten van verschillende vormen van sociale actie en onderzoek die leiden tot sociale actie die gebruikt maakt van een spiraal van stappen, die elk bestaan uit een cirkelplanning, actie en feitenonderzoek over het resultaat van de actie’.

Participerend actieonderzoek in het onderwijs

Actieonderzoek wordt ook wel participerend actieonderzoek genoemd, of Participatory Action Research (PAR). Dit gaat over een individuele werkvorm van actieonderzoek. Andere werkvormen zijn community-based actieonderzoek en school-breed actieonderzoek.

Andere benamingen voor de methodologie zijn actiecyclus of onderzoekcyclus. In het onderwijs verwijst actieonderzoek naar verschillende evaluatieve, onderzoekende en analyserende onderzoeksmethoden, die speciaal ontworpen zijn om problemen of tekortkomingen te bestuderen op organisatorisch, academisch of educatief gebied.

Daarnaast helpen deze methodes om docenten praktische oplossingen te ontwikkelen voor om de voorheen genoemde problemen aan te pakken.

De stappen van actieonderzoek

Er wordt gesproken over een cyclus omdat de methode doorgaans uit een vooraf gedefinieerd proces bestaat dat in de loop van de tijd herhaald wordt. Hieronder volgt een voorbeeld van hoe de cyclus eruit kan zien. Het model is gericht op het onderwijs.

1. Selecteren van focus

Het proces van actieonderzoek begint met een reflectieve actie gericht op het onderscheiden van een of meerdere onderwerpen die de tijd van de leraar of onderzoeker waard zijn.

Aangezien er veel vraag is naar verschillende acties en leraren voor de klas, zouden alle activiteiten de moeite waard moeten zijn voor de onderzoeker. Daarom wordt focusselectie als de eerste stap beschouwd in het proces van actieonderzoek.

Focusselectie begint met de onderzoeker of het team die vragen stellen over welke elementen van het onderzoek de praktijk of het leervermogen ten goede komen.

2. Verduidelijken en vaststellen van theorie

De volgende fase in het proces van actieonderzoek is het identificeren en onderscheiden van de waarden, overtuigingen en theoretische perspectieven die de onderzoekers hebben over de focus die zij gekozen hebben in de eerste stap.

Wanneer onderzoekers of docenten zich zorgen maken over een bepaalde ontwikkeling in de klas, is het nuttig om eerst te verduidelijken welke aanpak of methode het beste zou werken.

Moet de docent bijvoorbeeld een beloningssysteem instellen? Of moeten de studenten op de natuurlijke manier de gevolgen ondervinden van hun gedrag?

3. Identificatie van onderzoeksvragen

Nu de selectie van focusgebieden afgerond is, en de perspectieven van de onderzoekers of docenten zijn opgehelderd, is de volgende stap het genereren van onderzoeksvragen die bedoeld zijn om het onderzoek vorm te geven.

4. Datacollectie

Accurate data en informatie is belangrijk omdat iedereen daar beslissingen op baseert. Dit is ook het geval voor onderzoekers of docenten.

Actieonderzoekers zorgen ervoor dat de gegevens die worden gebruikt om beslissingen op te baseren tegelijkertijd betrouwbaar en valide zijn. Valide in deze context betekent dat de informatie precies de boodschap van de onderzoekers weergeeft en overbrengt.

Doorgaans zorgen onderzoekers ervoor dat zij uit meerdere gegevensbronnen hun informatie halen. Veel van hen gebruiken triangulatie. Dit is een proces om de betrouwbaarheid en validiteit van gegevens te vergroten.

Triangulatie wordt uitgelegd als het bestuderen of observeren van een object of informatie door er vanuit meerdere perspectieven naar te kijken. Dit helpt een onderzoeker om zaken te vergelijken en vanuit meerdere standpunten naar een onderwerp te kijken.

Datacollectie is een van de lastigste gedeeltes uit het proces voor actieonderzoek.

5. Data analyse

Data analyse verwijst meestal naar complexe statistische berekeningen en verbanden. Dit is echter niet altijd het geval voor docenten en onderzoekers. Er zijn gebruiksvriendelijke procedures en best practices die de gebruiker helpen om patronen en trends in de data te identificeren.

6. Rapporteren

Hoewel het tegenstrijdig klinkt, beschouwen veel docenten hun beroep als eenzaam. Veel docenten zijn elke dag opnieuw bezig met anderen lesgeven, lessen te ontwerpen en doen dit alleen.

Het rapporteren van actieonderzoek is om deze reden zeer belangrijk. Dit vindt meestal plaats in informele setting, anders dan de formele setting waar wetenschappelijk onderzoek wordt gedeeld.

7. Actieplanning

Actieplanning wordt ook geïnformeerd handelen genoemd. Dit is de laatste stap in het proces van actieonderzoek. Wanneer een docent of onderzoeker een plan schrijft of een programma ontwikkelt, is hij of zij meestal ook betrokken bij het planningsproces.

Actieplanning is meer een benadering dan een methode. Het is een verklaring van wat iemand in een bepaalde periode wil bereiken. Het opstellen en uitvoeren van een actieplan is een effectieve manier om doelstellingen te bereiken.

Actieonderzoek voorbeeld / voorbeelden uit de praktijk

Er worden verschillende tools ingezet ter ondersteuning van actieonderzoek, afhankelijk van de werkvorm en het te bestuderen probleem. Voorbeelden van deze methoden zijn:

• Observatie van groepen of individuen
• Door middel van audio en video opnames
• Door middel van interviews
• Monitoring en notities maken
• Door middel van foto’s of vragenlijsten

Ingrijpen

Behalve dat sociale systemen bij actieonderzoek onderzocht worden, gaat het vooral om het oplossen van problemen om zo tot sociale verandering te komen.

Tijdens deze onderzoeksmethode wordt er niet alleen geobserveerd en geïnterpreteerd door de onderzoeker, maar neemt hij ook actief deel aan het proces. Daardoor kan hij beter en sneller ingrijpen en een verandering teweeg te brengen.

Groot voordeel is, dat hij op die manier beter inzicht in de problematiek heeft. Door nauwe samenwerking met het veld, wordt het inzicht van zowel de onderzoeker als de mensen uit het veld vergroot. Gedurende actieonderzoek kan de nadruk liggen op de actie, de handelingen of het onderzoek zelf.

Figuur 1 – de stappen van actieonderzoek (Lewin)

Voorwaarden voor actieonderzoek

Voor een goede kans van slagen, stelde Kurt Lewin een aantal voorwaarden waaraan actieonderzoek moet voldoen:

• het onderzoek moet probleemgericht zijn
• de medewerker (cliënt) moet centraal staan
• de huidige situatie (status quo) moet worden meegenomen in de discussie
• het onderzoek moet empirisch toetsbare uitspraken opleveren (directe en indirecte waarnemingen)
• uitspraken en bevindingen moeten systematisch in een bruikbare theorie passen

Cyclische benadering

Veranderingen volgens actieonderzoek hebben het karakter van een uitzondering, waarbij stabiliteit (Freeze) de norm is, verandering de afwijking van die norm en het aanpassen van gedrag (Unfreezing) hierop een reactie is.

Actieonderzoek is een cyclisch proces van verandering wat gekoppeld is aan zijn change model.

In de unfreezing fase vindt een periode van probleembesef plaats (Planning), in de change-fase worden nieuwe vormen van gedrag uitgeprobeerd (Actie) en in de refreezing-fase wordt dit nieuwe gedrag versterkt en na verloop van tijd een gewoonte (Resultaten).

Actieonderzoek in de praktijk

Dit is een vorm van collectief zelfreflectie onderzoek, uitgevoerd door deelnemers in sociale situaties zoals medewerkers binnen een organisatie. Door het onderzoek zijn ze in staat om hun eigen sociale en/of educatieve vaardigheden in kaart te brengen, te analyseren en te verbeteren.

Onderzoek waar alleen maar theorieën uit voorkomen, volstaat niet volgens Kurt Lewin. Het gaat om de praktijk en doelgerichte aanpak, waarbij planning, actie en opgeleverde feiten (fact-finding) tot een goed en bevredigend resultaat leiden en inzicht geeft bij de deelnemers.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Ben je bekend met actieonderzoek? Zo ja, hoe pas jij dit toe? Zo niet, welke nieuwe inzichten heeft het je gebracht? Wat zijn volgens jou succesfactoren die kunnen bijdragen aan een goede toepassing van actieonderzoek?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Coghlan, D. & Brannick, T. (2014). Doing Action Research in Your Own Organization. Sage Publications Ltd.
2. Dickens, L., & Watkins, K. (1999). Action research: rethinking Lewin. Management Learning, 30(2), 127-140.
3. Lewin, K., & Gold, M. E. (1999). Group decision and social change.
4. Lewin, K. (1946). Action research and minority problems, in: G.W. Lewin (Ed) (1948) Resolving Social conflict. Harper & Row, London.

Citatie voor dit artikel:
Mulder, P & Janse, B. (2021). Actieonderzoek doen (Lewin). Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/verandermanagement/actieonderzoek/

Oorspronkelijke publicatiedatum: 05/06/2021 | Laatste update: 13/08/2023

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/verandermanagement/actieonderzoek/”>Toolshero: Actieonderzoek doen (Lewin)</a>

Article by:

Patty Mulder

Patty Mulder is een management expert op het gebied van competentie ontwikkeling, time management, persoonlijke effectiviteit en zakelijke communicatie. Naast content schrijven, is ze een business coach en verzorgt ze bedrijfstrainingen.