Wat is reflectief handelen?
Reflectief handelen is het menselijk vermogen om eigen gedrag te evalueren en na te denken over handelingen.
Reflectief handelen gaat over het aannemen van een kritische houding ten opzichte van de eigen praktijk en die van collega’s. Het is een voortdurend proces waarbij leren en het opdoen van nieuwe inzichten centraal staat.
Sommigen definiëren reflectief handelen als ‘het kritisch aandacht schenken aan praktische waarden en theorieën die ten grondslag liggen aan het dagelijkse handelen, door de praktijk te onderzoeken’.
Aan de basis van deze methode ligt de overtuiging dat alleen ervaring niet noodzakelijkerwijs tot leren leidt, maar dat bewuste reflectie essentieel is.
Reflectief handelen is een belangrijk hulpmiddel in verschillende praktijkgerichte professionele omgevingen en vakgebieden. In praktijkgerichte omgevingen wordt geleerd door het opdoen van ervaringen, in plaats van formeel leren of eenzijdige kennisoverdracht, zoals in een collegezaal.
Het is tevens een belangrijke methode om theorie en praktijk met elkaar te verbinden, bijvoorbeeld door middel van rollenspellen. Een voorbeeld hiervan zijn rollenspellen die uitgevoerd worden op de politieacademie. Door middel van gesimuleerde scenario’s en de reflectie hierop worden aspirant-agenten getraind voordat zij de straat op gaan.
Een persoon die deze methode uitvoert, reflecteert niet alleen op de gebeurtenis of actie zelf, maar ook op bijkomende emoties en reacties. De informatie wordt toegevoegd aan de bestaande ‘kennisbank’.
Een van de eerste academische werken waarin gesproken wordt van reflectieve praktijk is het boek ‘The Reflective Practioner’ uit 1983, van Donald Schön. In dit boek komen begrippen als reflectie-in-actie en reflectie-op-actie aan de orde. Echter, de concepten die hieraan ten grondslag liggen zijn ouder.
John Dewey schreef er als één van de eersten over. Daarna volgden invloedrijke onderzoekers als Kurt Lewin en Jean Piaget. Reflectief handelen gaat mogelijk nog verder terug. Zo denken sommige onderzoekers grondbeginselen ervan gevonden te hebben in de boeddhistische leer en in de werken van de filosoof Marcus Aurelius.
Leertheoreticus en onderwijspionier David Kolb werd ook sterk beïnvloed door het werk van John Dewey en Jean Piaget. De leerstijlen van Kolb benadrukt het concept van leren door ervaring en is gericht op het transformeren van kennis en informatie.
Dit vindt altijd plaats nadat een situatie zich heeft voorgedaan en kan alleen gebeuren wanneer een persoon hier actief over nadenkt. Op deze manier wordt kennis die wordt gewonnen uit een ervaring continue aangepast en opnieuw toegepast, voortbordurend op eerdere ervaringen.
David Boud definieert reflecteren als ‘een belangrijke menselijke activiteit waarbij mensen hun ervaringen heroveren, over nadenken en evalueren’.
Wanneer een persoon iets ervaart, kan iemand direct leren, maar het is moeilijk om direct alle emoties, gebeurtenissen en gedachten te evalueren. Wanneer een persoon op een later moment de gebeurtenis terughaalt, is het wel mogelijk om de emoties en gedachten te categoriseren en evalueren. Door een stapje terug te doen en naar de ervaring te kijken vanuit een breder perspectief, kan kritisch worden nagedacht over zaken die op het eerste gezicht misschien niet direct opvielen.
In het onderwijs is reflectieve praktijk een populaire methode om de kwaliteit van onderwijs door docenten te verbeteren.
Onderwijzers besteden vaak tijd aan het evalueren van hun eigen lessen, het onderzoeken van verschillende leermethoden, het overwegen van studentenfeedback en het maken van wijzigingen om ervoor te zorgen dat studenten effectiever en beter kunnen leren.
Het proces van reflectieve praktijk in het onderwijs vereist het verzamelen van informatie, het interpreteren van deze informatie en het aanpassen van de planning voor de toekomst.
Docenten kunnen verschillende methodes gebruiken om te reflecteren op het door hun gegeven onderwijs. Zo zijn er:
