Gedragsverandering

Gedragsverandering: in dit korte artikel wordt gedragsverandering praktisch uitgelegd. Naast wat het is, de vijf fasen, bekende modellen en praktijkvoorbeelden. Inclusief uitleg van theorieën en tips. Veel plezier met lezen!

Inleiding

We weten vaak wel wat we zouden moeten doen, maar het doen is een ander verhaal. Of het nu gaat om stoppen met uitstelgedrag, minder tijd op je smartphone of gezonder eten. Gedragsverandering vraagt om meer dan goede intenties.

In de praktijk blijkt gedrag veranderen vaak lastiger dan gedacht. Gewoontes zijn hardnekkig, motivatie schommelt en weerstand ligt voortdurend op de loer. Toch is gedragsverandering mogelijk als je begrijpt hoe dit proces werkt.

Maar wat is nu precies de betekenis van gedragsverandering? Welke fasen doorloopt iemand tijdens dit proces? En welke modellen kun je gebruiken om gedrag effectief te beïnvloeden? In dit artikel vind je de antwoorden op deze en andere vragen over gedragsverandering.

De theorieën achter gedragsverandering: wat beïnvloedt ons gedrag?

Gedragsverandering is geen simpele kwestie van even iets anders doen. Psychologische en sociaalwetenschappelijke theorieën laten zien dat ons gedrag sterk wordt beïnvloed door zowel interne en externe factoren. Deze theorieën verklaren waarom mensen bepaald gedrag vertonen én waarom verandering vaak zo lastig is. Denk bij voorbeeld aan de rol van motivatie, gewoontevorming, sociale normen en zelfeffectiviteit.

Een bekende theorie binnen dit domein is de Self-Determination Theory, waarin wordt uitgelegd dat motivatie ontstaat uit drie psychologische basisbehoeften: autonomie, competentie en verbondenheid.

Andere theoretische modellen, zoals het model van gedragsintentie of het Health Belief Model, leggen de nadruk op overtuigingen, risico-inschatting en verwachte resultaten.

Door inzicht te krijgen in deze theorieën, begrijp je beter welke factoren gedragsverandering stimuleren en welke juist voor blokkades zorgen.

Drie modellen die helpen bij gedragsverandering

Wie gedrag wil veranderen, doet er goed aan om gebruik te maken van bestaande gedragsmodellen. Deze modellen brengen het veranderproces in kaart en maken inzichtelijk welke factoren daarin een rol spelen.

Een van de meest gebruikte modellen is het Trans theoretisch model, ook wel Stages of Change-model genoemd. Dit model verdeelt gedragsverandering in vijf fasen: precontemplatie, contemplatie, voorbereiding, actie en gedragsbehoud. Het laat zien dat gedragsverandering stapsgewijs verloopt, en dat elke fase een andere benadering vraagt.

Een ander krachtig model is COM-B, dat een praktische manier biedt om gedrag te analyseren. Het stelt dat mensen pas tot verandering komen als ze beschikken over de juiste vaardigheden (capability), in een ondersteunende omgeving verkeren (opportunity) én gemotiveerd zijn (motivation).

Een derde relevant model is de Theory of Planned Behavior. Dit model toont aan dat gedrag wordt aangestuurd door intenties, die op hun beurt worden gevormd door iemands houding, sociale invloed en de mate waarin men controle ervaart over het gedrag.

Deze modellen geven structuur aan het veranderproces en helpen om gericht strategieën te ontwikkelen die gedragsverandering ondersteunen.

De fasen van gedragsverandering uitgelegd

Gedrag verandert zelden van de ene op de andere dag. Zoals eerder benoemd, doorloopt iemand volgens het Trans theoretisch model vijf fasen op weg naar blijvende gedragsverandering.

• Fase 1: Precontemplatie fase – In deze fase is er nog geen bewustzijn van een probleem of een behoefte aan verandering.
• Fase 2: Contemplatie fase – In deze fase begint iemand na te denken over mogelijke gedragsverandering, maar twijfelt nog over het nemen van actie.
• Fase 3: Voorbereidingsfase – In deze fase worden plannen gemaakt en intenties uitgesproken. Er is motivatie om te veranderen en de eerste stappen worden voorbereid.
• Fase 4: Actie fase – In deze wordt het nieuwe gedrag toegepast in het dagelijkse leven. Er is sprake van bewuste verandering en inzet
• Fase 5: Gedragsbehoud fase –
  In deze fase is het het doel om het nieuwe gedrag vol te houden, ook bij verleiding of terugval.

Deze fasen maken duidelijk dat gedragsverandering een proces is, geen momentopname. Terugval is soms onderdeel van de vooruitgang. Door inzicht te hebben in deze fasen, kun je jezelf of anderen gerichter begeleiden, motiveren en ondersteunen bij het veranderen van gedrag.

Voorbeelden van gedragsverandering uit de praktijk

Voorbeelden van gedragsverandering zijn overal om ons heen. Een werknemer die leert beter grenzen aan te geven, doorloopt meestal meerdere fasen. Van het herkennen van stres signalen tot het daadwerkelijk stellen van grenzen in de praktijk.

Of neem iemand die duurzamer wil leven. Dat begint bij bewustwording (contemplatie), gevolgd door het maken van een concreet plan om energie te besparen (voorbereiding) en uiteindelijk het uitvoeren van nieuwe gewoontes, zoals korter douchen of minder vliegen (actie).

Ook in organisaties komt gedragsverandering veel voor, bijvoorbeeld tijdens verandertrajecten waarin medewerkers moeten wennen aan nieuwe systemen of een andere manier van samenwerken. Deze voorbeelden laten zien dat gedragsverandering nooit op zichzelf staat, maar altijd onderdeel is van een breder proces en vaak gepaard gaat met persoonlijke groei als resultaat.

Tot slot: gedragsverandering als proces, geen doel op zich

Gedragsverandering is geen eenmalige actie, maar een proces dat tijd, bewustwording en begeleiding vraagt. Het begint bij inzicht, maar krijgt pas echt waarde als het leidt tot blijvende verandering. Dat vraagt dan ook meer dan motivatie alleen, ook context, vaardigheden en ondersteuning spelen een belangrijke rol.

De kracht zit niet in snelle resultaten, maar in het herkennen van patronen, het erkennen van weerstand en het begeleiden van ontwikkeling. Door gebruik te maken van bewezen modellen en inzicht in de verschillende fasen, wordt gedragsverandering niet alleen haalbaar maar vooral ook houdbaar.

Tips & extra bronnen

Gedragsverandering is een breed ontwerp met veel theoretische achtergronden en praktijktoepassingen. Op ons platform vind je aanvullende artikelen over thema’s zoals motivatie, weerstand, fasen van verandering en gedragsinterventies.

Ben je op zoek naar meer verdieping of specifieke voorbeelden van gedragsverandering? Bekijk dan de gerelateerde artikelen op ons platform. Heb je suggesties of mis je informatie over bepaalde modellen of tests? Laat het weten in de reacties of vul het contactformulier in.