Transactionele stressmodel (Lazarus & Folkman)

Transactionele stressmodel (Lazarus & Folkman): in dit artikel wordt het transactionele stressmodel van Richard Lazarus en Susan Folkman praktisch uitgelegd. Na het lezen begrijp je de basis van deze krachtige psychologietool.

Wat is het transactionele stressmodel?

Het transactionele stressmodel (transactional theory of stress and coping (TTSC)) is een raamwerk dat focust op beoordeling om zo schade, dreiging en uitdagingen te evalueren. Het product of resultaat van deze evaluatie is een beschrijving van het proces waarmee omgegaan wordt met stressvolle gebeurtenissen.

Stress wordt ervaren op verschillende manieren. Enkele van deze manieren zijn gedachten, gevoelens, gedragingen en emoties. Deze worden over het algemeen veroorzaakt door externe stressfactoren. Het stressniveau dat een persoon ervaart hangt af van de manier waarop de situatie wordt ingeschat.

Het transactionele stressmodel (Lazarus & Folkman)

Het transactionele stressmodel is het resultaat van het onderzoek dat werd uitgevoerd door dr. Richard Lazarus. Dit onderzoek begon in 1966. Hij zette zijn onderzoek voort en publiceerde verschillende boeken en artikelen. Hiervoor werkte hij samen met andere wetenschappers, waaronder dr. Susan Folkman.

Oorzaken van stress op de werkvloer

Werkgerelateerde stress is een groot probleem over de gehele wereld. Het beïnvloedt niet alleen de gezondheid van werknemers negatief, maar ook de productiviteit van organisaties als geheel leidt eronder. Werkgerelateerde stress ontstaat onder anderen wanneer vereisten niet in evenwicht zijn met capaciteiten. Hierover later meer.

Andere bronnen van werkgerelateerde stress zijn conflicten met collega’s en andere belanghebbenden, constante verandering of bijvoorbeeld ontslag. De meest voorkomende problemen worden geïdentificeerd als mogelijke stressfactoren binnen een bedrijf:

• Conflicten over rollen
• Zowel persoonlijke als professionele relaties op het werk
• Werkomgeving
• Slecht management
• Organisatieculturen
• Trauma
• Afwezigheid van ondersteuning
• Functievereisten

De symptomen van werkgerelateerde stress en niet werkgerelateerde stress zijn vergelijkbaar. Enkele van de symptomen zijn:

• Slaapproblemen, slapeloosheid en rusteloosheid
• Hoofdpijn, spierpijn en hartkloppingen
• Psychologische symptomen, zoals depressie, ongerustheid, ontmoediging, prikkelbaarheid, pessimisme
• Cognitieve problemen, zoals een verminderd concentratievermogen of een verminderd vermogen tot effectieve besluitvorming
• Verlies van productiviteit
• Verminderde werkprestaties
• Desinteresse en isolatie

De kern van het transactionele stressmodel

De theorie achter het transactionele stressmodel van Lazarus en Folkman evalueert hoe belangrijke gebeurtenissen in het leven, evenals dagelijkse zaken van invloed zijn op emoties. De theorie focust met name op cognitieve beoordeling en het omgaan met stress (coping).

Het transactionele stressmodel in praktijk

Cognitieve beoordeling bestaat uit een eerste primaire beoordeling, een secundaire beoordeling en mogelijk een herbeoordeling. Secundaire beoordeling gaat over het beoordelen van de mogelijkheden in een bepaalde situatie en het vermogen van de persoon om hiermee om te gaan.

Coping volgt uit de beoordeling beschreven hierboven, en kan van invloed zijn op een verandering in de relaties tussen een persoon en zijn omgeving of de mate van emotionele stress die ervaren wordt. Factoren die zowel de coping mechanismen als het beoordelingsvermogen beïnvloeden zijn persoonlijkheidskenmerken, symptomen van depressiviteit en sociale invloeden.

Om de kracht van het transactionele stressmodel te begrijpen, is het belangrijk om te begrijpen wat stress precies is en hoe onderzoek naar stress is geëvolueerd in de loop der jaren. Om deze reden wordt in het volgende gedeelte van dit artikel stress op drie manieren gedefinieerd: stress als een reactie, stress als een stimulus en stress als een transactie.

1. Stress als een reactie

Dat stress een reactie kan zijn is vastgesteld door Hans Selye in 1956. In zijn stressmodel beschrijft hij hoe stress een fysiologisch patroon creëert. Dit patroon legde hij vast in het General Adaptation Syndrome-model. Dit model beschrijft stress als een reactie op basis van drie concepten.

• Stress is een verdedigingsmechanisme
• Stress treedt op bij alarm, weerstand en uitputting
• Stress kan, indien langdurig aanwezig, leiden tot aanpassingsziekten en zelfs de dood

Daarna ontdekte Selye dat stress kan resulteren in zowel positieve als negatieve resultaten op basis van de cognitieve interpretatie ervan. Daarom kan stress worden ervaren op een positieve manier en op een negatieve manier.

2. Stress als een stimulus

De theorie achter het concept van stress als stimulans werd geïntroduceerd door Holmes en Rahe in de jaren zestig. Zij zagen stress als een belangrijke gebeurtenis of verandering die aanpassing of reactie vereist. Rahe en Holmes creëerden daarop de Social Readjustment Rating Scale (SRRS). Deze schaal bestaat uit 42 levensgebeurtenissen die worden gerankt op basis van de geschatte mate van invloed die deze gebeurtenissen vereisen van een persoon.

Voorbeelden van deze gebeurtenissen zijn huwelijken, echtscheidingen, verhuizingen of het verlies of veranderen van een baan of geliefde. Holmes en Rahe gingen er vanuit dat stress een variabele was in de vergelijking tussen stress en gezondheid. Hoewel er enkele correlaties naar voren kwamen, bleek de mate waarop stress van invloed is op de gezondheid niet goed definieerbaar.

De theorie over stress als stimulans is samen te vatten in de volgende punten:

• Verandering is stressvol
• De mate waarop levensgebeurtenissen aanpassing vereisen is hetzelfde voor iedereen
• Er is een drempel van aanpassing en stress waarboven ziekte een gevolg is

3. Stress als een transactie

Zoals vastgesteld waren er verschillende onderzoeken naar stress uitgevoerd voordat Lazarus en Folkman hun transactionele stressmodel ontwikkelden. Zij deden dat vooral in een poging om stress uit te leggen als een dynamisch proces.

De theorie legt stress uit als een product van interacties tussen een persoon en zijn of haar omgeving. Gaat het over de persoon, dan gaat het over meerdere systemen binnen een persoon: het cognitieve systeem, fysiologische staat, affectieve systeem, psychologisch systeem en neurologisch systeem.

Winterhardheid

De aandacht voor de theorie van Lazarus en Folkman werd versterkt toen Suzanne Kobassa in 1979 het concept van winterhardheid gebruikte. Winterhardheid, ook wel cognitieve of psychologische hardheid genoemd, is een persoonlijkheidsstijl.

Kobassa beschreef een patroon van persoonlijkheidskenmerken die managers en leidinggevenden onderscheidde die gezond bleven onder stress en zij die gezondheidsproblemen ontwikkelden.

Evaluatieniveaus voor de beoordeling van stress volgens Lazarus

Lazarus ontdekte dat ieder persoon een situatie op een verschillende manier beoordeelt, en dus ook de stress en dreiging die hieruit voortkomen. Hij maakte onderscheid tussen drie verschillende niveaus.

Niveau 1: Primaire beoordeling (primary appraisal)

Volgens het transactionele stressmodel worden situaties op verschillende manieren beoordeeld. Een situatie kan beoordeeld worden als positief, irrelevant of potentieel gevaarlijk. In het geval van de laatste optie ontstaat er vaker stress dan bij andere vormen van stress. Indien een situatie als stressvol wordt aangemerkt, vindt beoordeling plaats op verschillende niveaus. Als:

• Uitdaging in situaties die beheersbaar zijn
• Bedreiging met een te verwachten verlies
• Schade of verlies wanneer de schade al heeft plaatsgevonden

Niveau 2: Secundaire beoordeling

Het tweede niveau van beoordeling wordt secundaire beoordeling genoemd. Het doel van de secundaire beoordeling is om na te gaan of de specifieke situatie met beschikbare middelen kan worden beheerd.

Als er onvoldoende middelen beschikbaar zijn om met de situatie te dealen, wordt een stressreactie geactiveerd door het menselijk brein. Hierop wordt een copingstrategie ontworpen. Deze strategie hangt af van de situatie en van de kenmerken van de persoon. Deze manier van omgaan met stress en dreigingen die hieruit voortkomen wordt coping genoemd.

Bekende gedragingen als reactie hierop zijn: vluchten, vechten, ontkennen, veranderen of gedragsalternatieven. Wanneer personen na de situatie feedback gebruiken om het succes of de mislukking te evalueren, leren zij verschillende strategieën selectief toe te passen.

Niveau 3: Herbeoordeling (re-assessment)

Op het derde niveau van beoordeling wordt het succes van de ingezette copingstrategie beoordeeld om aanpassing voor een nieuwe situatie te verzekeren. Leren omgaan met een stresssituatie is altijd een uitdaging. Een uitdaging kan zelfs een bedreiging worden als deze niet goed wordt aangepakt. Lazarus beschrijft de mogelijkheid om de initiële beoordeling te herzien als herbeoordeling.

Omgaan met stress

In zijn onderzoeken schreef Lazarus over drie soorten stressmanagement. Het gaat om probleemgericht omgaan met stress, emotiegericht omgaan met stress en beoordelingsgericht omgaan met stress. De verschillende manieren van omgaan met stress worden hieronder kort toegelicht.

Probleemgericht omgaan met stress

Probleemgerichte coping duidt op een persoon die probleemsituaties probeert te beheersen of aan te passen door informatie te zoeken, actie te ondernemen of juist niet te handelen.

Emotiegericht omgaan met stress

Emotiegerichte coping wordt ook wel intrapsychische coping genoemd. Het belangrijkste doel is om emotionele opwinding te verminderen.

Beoordelingsgericht omgaan met stress

De term herbeoordeling wordt door Lazarus in twee contexten gebruikt. Aan de ene kant heeft het betrekking op het evaluatieproces, en tegelijkertijd is herbeoordeling een copingstrategie. Coping kan stress en emotie beïnvloeden door simpelweg een herbeoordeling van de situatie uit te voeren.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Herken jij de uitleg over het transactionele stressmodel? Kun jij tips met ons delen om beter om te gaan met stress in het dagelijks leven? Denk jij dat stress een van de oorzaken is van verlaagde productiviteit in organisaties? Op welke verschillende momenten ervaar jij stress? Heb jij tips of opmerkingen? Laat het weten in de opmerkingensectie hieronder.

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Biggs, A., Brough, P., & Drummond, S. (2017). Lazarus and Folkman’s psychological stress and coping theory. The handbook of stress and health: A guide to research and practice, 351-364.
2. Folkman, S., & Lazarus, R. S. (1984). Stress, appraisal, and coping (p. 460). New York: Springer Publishing Company.
3. Lazarus, R. S. (2006). Stress and emotion: A new synthesis. Springer Publishing Company.
4. Lazarus, R. S. (2013). Fifty years of the research and theory of RS Lazarus: An analysis of historical and perennial issues. Psychology Press.

Citatie voor dit artikel:
Janse, B. (2021). Transactionele stressmodel (Lazarus & Folkman). Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/psychologie/transactionele-stressmodel-lazarus/

Published on: 26/03/2021 | Last update: 15/04/2022

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/psychologie/transactionele-stressmodel-lazarus/”>Toolshero: Transactionele stressmodel (Lazarus & Folkman)</a>

Article by:

Ben Janse

Ben Janse is een young professional en werkzaam als Content Manager bij Toolshero. Daarnaast houdt hij zich binnen zijn studie International Business aan de Hogeschool Rotterdam bezig met het analyseren en ontwikkelen van managementmodellen. Dankzij zijn theoretische en praktische kennis weet hij hoofd- en bijzaken goed te onderscheiden waardoor de essentie van elk artikel goed naar voren komt.