Stress kwetsbaarheidsmodel

Stress kwetsbaarheidsmodel: in dit artikel wordt het stress kwetsbaarheidsmodel praktisch uitgelegd. Het artikel behandelt een definitie van het model, evenals een uitleg van het gebruik ervan in de psychologie, samen met voorbeelden. Ook geeft het tips om met stress om te gaan. Na het lezen van dit artikel begrijp je de basis van deze psychologische methode. Veel plezier met lezen!

Wat is het stress kwetsbaarheidsmodel?

Het stress kwetsbaarheidsmodel is een theorie uit de psychologie die stoornissen verklaart als een gevolg van een interactie tussen kwetsbaarheid, diathese en stress als gevolg van levenservaringen.

De term diathese is afkomstig uit het Grieks en betekent zoveel als aanleg of gevoeligheid. Een diathese. Er zijn diverse vormen van deze diathese. Deze zijn afhankelijk van psychologische, genetische, biologische of situationele factoren.

Stress komt voor uit levensgebeurtenissen of andere gebeurtenissen die het psychologische evenwicht van een persoon verstoord heeft. Stress heeft het vermogen om de ontwikkeling van een stoornis te katalyseren. Dat wil zeggen dat stress een stimulator kan zijn voor het ontwikkelen van een psychologische stoornis.

Het stress kwetsbaarheidsmodel wordt gebruikt om te onderzoeken hoe biologische of genetische factoren interageren met stressoren waardoor stoornissen zoals angst, depressie en schizofrenie worden veroorzaakt. Het model stelt dat als de combinatie van aanleg en stress een bepaalde grens overschrijdt, de persoon een stoornis gaat ontwikkelen op korte termijn.

Figuur 1 – het stress kwetsbaarheidsmodel en raamwerk

Oorsprong van het stress kwetsbaarheidsmodel

De term diathese werd in de geneeskunde en psychiatrie bedacht en komt uit de 19e eeuw. Het stress kwetsbaarheidsmodel werd pas populair toen het werd gebruikt in de jaren 1960 om schizofrenie te verklaren. Joseph Zubin, een Litouws-Amerikaanse psycholoog, gebruikte het concept om schizofrenie te verklaren.

Hoe wordt het stress kwetsbaarheidsmodel gebruikt?

Het model wordt in veel deelgebieden van de psychologie gebruikt. Een voorbeeld daarvan is de ontwikkeling van psychopathologie.

Het is ook nuttig om de relatie en het samenspel tussen nature vs. nurture te begrijpen in de zoektocht naar de vatbaarheid voor stoornissen gedurende de hele levensduur van een mens.

Ook voor het uitleggen van de context van een depressie is het model nuttig. Het helpt bijvoorbeeld uitleggen waarom persoon A depressief wordt en persoon B niet, terwijl ze aan dezelfde factoren en stressoren worden blootgesteld.

Meer recentelijk hielp het model verklaren waarom sommige mensen meer risico lopen op het ontwikkelen van een stoornis dan andere. Een kind met een familie waarin depressie aanwezig is heeft meer kans op het ontwikkelen van een stoornis dan kinderen die dat niet hebben. Ook kinderen die te maken hebben gehad met uitsluiting door vriendjes of familie hebben een grotere kans om een psychologische stoornis te ontwikkelen.

Beschermende factoren voor het ontwikkelen van een stoornis

Er zijn zogenaamde beschermende factoren die de effecten van stressoren tegengaan en zo de gevolgen van een ontwikkelde stoornis kunnen voorkomen. In veel van deze stoornissen is sprake van een beperkte tijd waarin de persoon meer kans heeft om een stoornis te ontwikkelen.

Voorbeelden van deze beschermende factoren zijn kwalitatief goede en positieve sociale netwerken en een hoog zelfbeeld.
De beschermende factoren helpen een verklaring te vormen voor de vraag waarom sommige mensen geen psychologische stoornis ontwikkelen terwijl ze wel ernstige diathese en stress hebben. In deze gevallen voorkomen dus bepaalde factoren dat de aandoening naar de oppervlakte komt.

Psychologische stoornissen gedurende een mensenleven

Veel modellen die laten zien hoe psychopathologie werkt suggereren dat alle mensen een zekere mate van kwetsbaarheid hebben voor het ontwikkelen van een psychologische stoornis. Toch zijn er grote verschillen in de uitleg over op welk moment in een mensenleven dit precies gebeurt.

Een persoon met persoonlijkheidskenmerken zoals extraversie en vriendelijkheid is goed in het aangaan van nieuwe relaties. Hij of zij heeft daarom vaker een sterke sociale steun dan mensen die dat niet hebben. Deze sociale steun kan later uitgroeien als beschermende factor wanneer veel stress wordt ervaren. Ook kunnen ze de ontwikkeling van een depressie vertragen of zelfs voorkomen.

Omgekeerd kan een persoon die het moeilijk vindt om nieuwe relaties aan te gaan kwetsbaarder zijn voor het ontwikkelen van een psychologische stoornis. Dat komt omdat deze persoon geen sterke beschermende factor heeft. De drempel of iemand een afwijking ontwikkelt wordt bepaald door de interactie van stress en diathese.

Tijden van kwetsbaarheid

Er wordt aangenomen dat op verschillende momenten in het leven een persoon extra kwetsbaar is voor het ontwikkelen van een psychologische stoornis. Een relatiebreuk of een andere traumatische stressfactor kunnen betrokken zijn bij de ontwikkeling van een depressie. Stressvolle gebeurtenissen kunnen ook een manische fase van een bipolaire stoornis veroorzaken. Een nieuwe stressvolle gebeurtenis kan dan herstel in de weg zitten en een nieuwe terugval veroorzaken.

Het hebben van de genetische aanleg om veel te drinken kan tijdens de studententijd met drankspelletjes een factor zijn voor het ontwikkelen van alcoholisme op latere leeftijd. Een familiegeschiedenis waarin schizofrenie niet onbekend is in combinatie met stressfactoren zoals het opgroeien in een ongeregeld gezin verhoogt het risico op het ontwikkelen van een psychologische stoornis zoals schizofrenie.

Genetische aanleg voor het ontwikkelen van een psychologische stoornis

Ook het ontvangen van een bepaald temperamentkenmerk, zoals sensorische verwerkingsstoornis (SPD). SPD zorgt voor een grotere kwetsbaarheid voor het ontwikkelen van psychologische stoornissen. SPD gaat gepaard met een verhoogde gevoeligheid in het centrale zenuwstelsel en een diepere cognitieve verwerking van sociale, fysieke en emotionele stimuli.

De eigenschap wordt gekenmerkt door de neiging om te pauzeren in nieuwe situaties en om de situatie even te checken. Deze mensen hebben een grotere gevoeligheid voor stimuli en maken gebruik van diepere cognitieve verwerkingsstrategieën voor het toepassen van copingstijlen. Deze worden aangedreven door verhoogde emotionele reactiviteit.

SPD is een erfelijke en geconserveerde eigenschap. Het wordt geassocieerd met een verhoogde mate van informatieverwerking in de hersenen, waardoor de gevoeligheid voor omgevingen worden gemodereerd op positieve en negatieve manieren. Interactie met negatieve ervaringen verhoogt het risico op een psychopathologie, zoals een depressie of stoornis. Interactie met positieve ervaringen verhoogt juist positieve resultaten.

Hoe omgaan met stress?

Stress is de boosdoener of trigger van zeer veel verschillende negatieve invloeden. Het is daarom belangrijk om slechte stress zoveel mogelijk te voorkomen.

Dieet en lichaamsbeweging

De mate waarin een persoon beweegt en gezond eet heeft veel invloed bij de productie en afgifte van stresshormonen zoals cortisol. Serotonine, een van de neurotransmitters die invloed heeft op het geluksgevoel van een persoon, wordt geproduceerd in de darmen.

Het is dus belangrijk om de darmen optimaal gezond te houden. De fysieke en mentale gezondheid zijn nauwer verbonden met elkaar dan veel mensen denken.

Slaap

Een regelmatig slaappatroon met ongeveer 8 uur slaap helpt om uit te rusten en te groeien, zowel fysiek als mentaal. Slaap is belangrijk voor het vasthouden van de 24-uurs klok in het lichaam. Dat ritme helpt een lichaam in slaap te vallen en wakker te worden. Dat wordt gereguleerd door hormonen. Bij het wakker worden geeft het lichaam vooral cortisol af.

Een verstoord slaapritme zit dus een goed werkende hormoonafgifte in de weg. Dit kan leiden tot verschillende klachten, zoals een verhoogde eetlust en een verhoogde bloeddruk.

Grenzen stellen

Stress ontstaat vaak omdat een persoon overweldigd raakt. Er zitten 24 uren in een dag, waarvan je er 8 slaapt. Een teveel aan taken en verantwoordelijkheden kan ervoor zorgen dat een mens tegen de limiet aan zit. Het is moeilijk om nee te leren zeggen voor veel mensen. Toch is het een goed idee om nee te zeggen wanneer je fysiek en mentaal eronder lijdt. De makkelijkste manier om met een stressvol schema om te gaan is door deze te verlichten.

stress kwetsbaarheidsmodel: omgaan met stress

Ervaar je toch veel stress ondanks dat je maatregelen neemt? Neem dan af en toe een moment om rustig adem te halen en te reflecteren op hoe je je voelt. Je zou het bijhouden van een emotiedagboek kunnen overwegen. Daarmee worden emoties verwerkt door verschillende delen van het brein. Terwijl je schrijft over je gevoelens, kan het zomaar gebeuren dat je de zaken vanuit een nieuw perspectief gaat zien.

Je hoeft niet veel tijd te besteden aan het bijhouden van een dagboek. Elke dag vijf minuten is vaak al voldoende. Schrijf kort over wat er die dag is gebeurd en hoe je je daarbij voelde.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Herken jij de uitleg over het stress kwetsbaarheidsmodel? Denk jij dat jij kwetsbaar bent voor het ontwikkelen van een psychologische stoornis? Heb jij beschermende factoren zoals een hechte familie en een goede vriendenkring? Heb jij tips of opmerkingen?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Walker, E. F., & Diforio, D. (1997). Schizophrenia: a neural diathesis-stress model. Psychological review, 104(4), 667.
2. Swearer, S. M., & Hymel, S. (2015). Understanding the psychology of bullying: Moving toward a social-ecological diathesis–stress model. American Psychologist, 70(4), 344.
3. Broerman, R. (2020). Diathesis-stress model. Encyclopedia of personality and individual differences, 1107-1109.

Citatie voor dit artikel:
Janse, B. (2022). Stress kwetsbaarheidsmodel. Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/psychologie/stress-kwetsbaarheidsmodel/

Oorspronkelijke publicatiedatum: 15/08/2022 | Laatste update: 24/06/2023

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/psychologie/stress-kwetsbaarheidsmodel/”>Toolshero: Stress kwetsbaarheidsmodel</a>

Article by:

Ben Janse

Ben Janse is een young professional en werkzaam als Content Manager bij Toolshero. Daarnaast houdt hij zich binnen zijn studie International Business aan de Hogeschool Rotterdam bezig met het analyseren en ontwikkelen van managementmodellen. Dankzij zijn theoretische en praktische kennis weet hij hoofd- en bijzaken goed te onderscheiden waardoor de essentie van elk artikel goed naar voren komt.