Operante conditionering (Skinner)

Operante conditionering Skinner - Toolshero

Operante conditionering: in dit artikel wordt de operante conditionering van B. F. Skinner praktisch uitgelegd. Na het lezen zal je de basis begrijpen van deze krachtige motivatie tool.

Wat is operante conditionering?

Operante conditionering betekenis

Operante conditionering is een onderdeel van de Reinforcement Theory of Motivation en betekent dat het gericht is op goed en slecht gedrag en de manieren waarop dit gedrag versterkt of afgezakt kan worden.

De Reinforcement Theory of Motivation, ook wel behaviorisme genoemd of leertheorie, functioneert als een mechanisme om het menselijk gedrag binnen een team of organisatie te beïnvloeden met behulp van enkele methoden uit de theorie zoals versteviging, bestraffing of uitroeiing. Binnen de theorie van operante conditionering komen vier types conditionering terug

Gratis e-book bij Toolshero

  • Positieve versterking
  • Negatieve versterking
  • Straf
  • Uitroeiing

Positief en productief gedrag wordt beloond in de theorie waar negatief gedrag bestraft wordt. De theorie analyseert de relatie tussen deze twee factoren, het gedrag en de bijbehorende consequenties. Dit wordt ook wel operante conditionering genoemd.

De theorie is volledig toegewijd aan het individu op het moment wanneer hij of zij actie onderneemt. Operante conditionering overziet niet de innerlijke staat van de persoon, of de innerlijke drijfveren en gevoelens.

De theorie richt zich dan ook niet op de oorzaak van bepaald gedrag bij individuen, maar kan wel als hulpmiddel gebruikt worden voor het analyseren van controlemechanismen voor specifiek gedrag. Volgens de auteur van de theorie moet de externe operationele omgeving positief en effectief ontworpen worden om de medewerkers te motiveren.

De theorie is ontwikkeld door B. F. Skinner (1904-1990). Deze Amerikaanse psycholoog was hoogleraar aan de universiteit van Harvard, waar hij met pensioen ging in 1974. Hij baseerde de theorie op de ‘wet van effect’. Dit wil zeggen het gedrag van personen met positieve consequenties de neiging heeft om zich te herhalen, en gedrag met negatieve consequenties niet.

Een voorbeeld van operante conditionering

Operante conditionering is gebaseerd op een eenvoudig uitgangspunt: gedragingen en acties die gevolgd worden door versterking zullen in de toekomst vaker voorkomen. Lacht iedereen hard na het vertellen van een goed verhaal, dan is de kans groot dat hetzelfde verhaal later nog een keer verteld wordt.

Een ander voorbeeld van operante conditionering wordt vaak teruggezien bij het stellen van vragen in een klaslokaal of op de werkvloer. Als een persoon zijn of haar hand opsteekt met een vraag en de docent of collega prijst het stellen van deze vraag, dan is de kans groter dat dezelfde persoon in de toekomst sneller zijn of haar vraag stelt. Dit wordt positieve bekrachtiging genoemd en zal in dit artikel nog verder worden uitgelegd.

Het tegenovergestelde is ook waar: acties die leiden tot straf zullen worden afgezwakt en in de toekomst minder snel voorkomen. Wanneer een leerling een grappig verhaal probeert te vertellen, maar niemand lacht erom, dan is de kans klein dat hetzelfde verhaal nog een keer verteld wordt in de toekomst. Schreeuwt de leerling een willekeurig antwoord door de klas zonder zijn of haar hand op te steken, dan zal de docent boos uitvallen en is de kans klein dat dit nog een keer voorkomt.

Klassieke conditionering versus operant conditioning

Klassieke conditionering en operante conditionering zijn twee concepten die nauw verwant zijn beide centraal staan in de gedragspsychologie. Beide vormen van conditionering leiden tot leren, maar de manier waarop is verschillend. Om te begrijpen hoe beide vormen nuttig kunnen zijn, is het belangrijk om de belangrijkste verschillen ertussen te begrijpen.

Klassieke conditionering werd voor het eerst beschreven door de Russische fysioloog Ivan Pavlov. De methode is voornamelijk gericht op onvrijwillig, automatisch gedrag en omvat het plaatsen van een neutraal signaal voor een bepaald reflex.

Operante conditionering werd voor het eerst voorgesteld door B.F. Skinner, een Amerikaanse psycholoog. Deze methode richt zich op het verzwakken of versterken van vrijwillig gedrag door middel van het toepassen van bekrachtiging of straf na een specifieke gedraging.

Wat is het kernidee van operante conditionering?

Operante conditionering benadrukt dat de omgevingsfactoren van een individu bepalend zijn voor het gedrag. Om deze reden geloofde Skinner dat de omgeving waarin deze medewerkers actief zijn weloverwogen ingericht moet worden. Volgens de theorie heeft een manager vier methoden tot zijn beschikking om wenselijk gedrag te stimuleren en negatief gedrag de kop in te drukken.

Operante conditionering skinner / behaviorisme - Toolshero

Figuur 1 – Operante conditionering (Skinner)

Positieve versterking in operante conditionering

Positieve versterking is volgens operante conditionering de positieve reactie die aan een medewerker die goed gedrag vertoont gegeven wordt. Door deze positieve reactie neemt de kans toe dat de medewerker vaker het goede gedrag gaat vertonen. Beloningen zijn een vorm van motivatie om goed gedrag te herhalen, maar dit is niet noodzakelijk. Wordt er echter wel gekozen voor beloningen dan kan het gaan om financiële bonussen, vrije dagen of anderszins stimulerende maatregelen.

Na onderzoek van Herzberg weten we inmiddels wel dat beloningen externe motivatie stimuleert. Interne motivatie blijkt duurzamer en bevredigender.

Voorbeeld operante conditionering (positieve versterking)

Deze gedragsconsequentie, de positieve versterker, wordt een versterker genoemd. Een voorbeeld van een situatie waarin dit plaatsvind kan een verkoper zijn die na extra inspanningen het verkoopquota behaald.

Zijn manager geeft hem een monetaire beloning hiervoor, iets wat dit positieve gedrag kan stimuleren in de toekomst.

Negatieve versterking in operante conditionering

Volgens operante conditionering treedt negatieve versterking op wanneer de manager beloond wordt door negatieve of ongewenste consequenties te verwijderen bij bepaald gedrag om zo positief gedrag te stimuleren. Negatieve versterking wordt vaak verward met straf, maar is wel degelijk verschillend. Negatieve versterking probeert positief gedrag te versterken en straf probeert de kans op slecht gedrag te verkleinen.

Voorbeeld operante conditionering (negatieve versterking)

Een voorbeeld. Een projectmanager kan zijn teamleden vragen om hem elke dag een rapport te sturen van de voortgang en gehaalde deadlines. Over het algemeen ervaart men dit als een vervelende taak.

Na een aantal weken goed gedrag kan de manager overwegen om de controle slechts een keer per week uit te laten voeren. De manager neemt op deze manier een negatieve gedragsconsequentie weg om goed gedrag te stimuleren.

Straf

Straf verwijst naar het opleggen van negatieve gedragsconsequenties en moet niet worden verward met negatieve versterking, waar een negatieve gedragsconsequentie juist weggehaald wordt.

Met straf wordt geprobeerd om de kans te verkleinen op specifieke negatieve gedragingen. Het is een van de meest gebruikte methodes om gedrag te controleren, maar veel experts suggereren dat het niet alleen mag worden gebruikt als de positieve en negatieve versterking, evenals uitroeiing niet worden gebruikt.

Voorbeeld operante conditionering (straf)

Een voorbeeld van straf kan een waarschuwing zijn. Een waarschuwing is een straf die wordt opgelegd aan een medewerker die bijvoorbeeld te laat op kantoor komt ’s ochtends. Op deze manier wordt deze medewerker ontmoedigd om weer te laat te komen, gedrag dat niet gewenst is.

Uitroeiing

Uitroeiing verwijst volgens operante conditionering naar het stoppen van aangeleerd gedrag door bijvoorbeeld de positieve bekrachtiging iemand te onthouden. Uitroeiing impliceert juist de afwezigheid van versterkingen in het algemeen, om de kans te vergroten dat ongewenst gedrag wordt verminderd. Vaak wordt dit gedaan door een einde te maken aan gedrag dat werknemers hebben geleerd tijdens een bepaalde periode.

Voorbeeld operante conditionering (uitroeiing)

Een voorbeeld. Het kan voorkomen dat managers in een drukke periode de werknemers extra overuren geven als positieve versterking met als doel de werknemers vaker en langer naar kantoor te laten komen. Dit gaat een tijdje goed, maar na enige werken verslappen de medewerkers en vertraagt het bedrijf.

De manager stopt vervolgens met het goedkeuren van overwerk en ontmoedigt zo de medewerkers om veel te werken. Uitroeiing is een methode waar zorgvuldig mee omgegaan moet worden omdat medewerkers die niet langer positieve bekrachtiging ervaren zich niet gewaardeerd voelen.

Zo kunnen ze het moreel van het team stevig onderuithalen en zal de productiviteit dalen. Dit heeft negatieve consequenties, niet persoonlijk, maar op de effectiviteit van de organisatie als geheel.

Timing

Operante conditionering draait om het stimuleren van gedragsveranderingen. Om de juiste gedragsveranderingen te realiseren en algemeen gedrag te controleren, moet versterking meer dan een keer worden toegepast. Er zijn verschillende manieren en tijdschema’s om versterking te bieden aan medewerkers.

Wordt gedrag iedere keer versterkt wanneer het plaatsvindt, dan wordt dat continue versterking genoemd. Over het algemeen is continue versterking de snelste manier om iemand nieuw gedrag aan te leren, al blijkt het vaak niet realistisch en haalbaar in de praktijk.

Daarom worden vaker periodieke schema’s gebruikt. Periodieke versterking houdt in dat niet alle gedragingen worden versterkt wanneer ze optreden. Er zijn meerdere soorten periodieke schema’s met verschillende intervallen: een vast intervalschema, variabel intervalschema en een variabel ratio schema.

Intervalschema’s

Bij een vast intervalschema vindt de versterking plaats tussen vaste perioden, bijvoorbeeld met een salaris dat elke twee weken uitbetaald wordt. Bij een variabel intervalschema wordt versterking op verschillende tijdstippen gegeven. Hier wordt geen schema gevolgd.

Als de manager een complimentje geeft aan zijn werknemer omdat hij zo vroeg op kantoor komt is dat waarschijnlijk niet gepland. Bij een variabel ratioschema wordt versterking gegeven nadat een aantal gewenste gedragingen zijn laten zien.

Een goede manier op dit te bereiken is het verstrekken van een bonus zodat alle gewenste gedragingen worden laten zien op de werkvloer.

Word lid van Toolshero

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Herken jij de uitleg over operante conditionering? Wat zijn volgens jou factoren die van invloed zijn op de motivatie en positief gedrag van werknemers? Is straf volgens jou een goede methode om de kans op negatief gedrag te verkleinen? Heb jij tips of aanvullingen?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

  1. Skinner, B. F. (1963). Operant behavior. American psychologist, 18(8), 503.
  2. Staats, A. W., & Eifert, G. H. (1990). The paradigmatic behaviorism theory of emotions: Basis for unification. Clinical Psychology Review, 10(5), 539-566.
  3. Iversen, I. H. (1992). Skinner’s early research: From reflexology to operant conditioning. American Psychologist, 47(11), 1318.

Citatie voor dit artikel:
Janse, B. (2019). Operante conditionering (Skinner). Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/psychologie/operante-conditionering-skinner/

Oorspronkelijke publicatiedatum: 06/05/2019 | Laatste update: 05/10/2023

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/psychologie/operante-conditionering-skinner/”>Toolshero: Operante conditionering (Skinner)</a>

Interessant artikel?

Geef je waardering of deel het artikel via social media!

Gemiddelde beoordeling 4.2 / 5. Totaal aantal beoordelingen: 5

Dit artikel is nog niet beoordeeld! Wees de eerste met jouw beoordeling.

We vinden het jammer dat het artikel niet waardevol voor je was

Laat ons dit artikel verbeteren!

Vertel ons wat er beter kan aan het artikel? Wat mis je bijvoooebeeld of wat kan worden aangevuld?

Ben Janse
Article by:

Ben Janse

Ben Janse is een young professional en werkzaam als Content Manager bij Toolshero. Daarnaast houdt hij zich binnen zijn studie International Business aan de Hogeschool Rotterdam bezig met het analyseren en ontwikkelen van managementmodellen. Dankzij zijn theoretische en praktische kennis weet hij hoofd- en bijzaken goed te onderscheiden waardoor de essentie van elk artikel goed naar voren komt.

Tags:

Eén reactie op “Operante conditionering (Skinner)”

  1. Sjanett de Geus schreef:

    Dank voor de heldere uiteenzetting! Ik denk dat zowel beloning als straf inderdaad nuttig zijn. Het schetsen van je hel scenario (wat gebeurt er als je de komende paar jaar niks aan je slechte gewoonten doet en deze uit de hand lopen) blijkt ook een zeer effectieve manier te zijn om mensen te motiveren om te veranderen (volgens Dr. Jordan B. Peterson).

Geef een reactie