Balanstheorie (Heider)

Balanstheorie: in dit artikel wordt de balanstheorie op een praktische manier uitgelegd. Na het lezen begrijp je de basisconcepten van dit krachtige model voor interpersoonlijke relaties als een vorm van balans voor effectieve en motiverende communicatie.

Wat is de balanstheorie van Heider?

De balanstheorie, ontwikkeld door de sociaal psycholoog Fritz Heider, is gebaseerd op de balans die er moet zijn in interpersoonlijke relaties, of voor iets specifieks tussen twee of meerdere mensen.

Zo bestaat er harmonie tussen gedachten, emoties en sociale relaties, zodat de ideeën die gedeeld worden door beide personen naast elkaar bestaan zonder enige spanning en complicaties.

Dit is hoe deze theorie van de motivatiepsychologie de balans van cognitieve consistentie uitlegt als een schaal die de mens tot stand brengt.

Heider legt uit dat voorkeur en afkeer verband houden met balans en onbalans. De zoektocht naar samenhang tussen houdingen en relaties met anderen maakt het evenwicht neutraal.

Wanneer de mens het echter oneens is en de onbalans waarneemt, zoekt hij meestal naar aanpassingen om tot overeenstemming te komen en zo weer cognitieve harmonie van de situatie te verkrijgen.

De balanstheorie van Heider kijkt naar de relatie tussen elementen die door mensen tot dezelfde groep gerekend kunnen worden. Deze kunnen de balans van eenheid bieden die nodig is om deze relaties in balans te houden.

De reacties van elk individu zijn omkaderd binnen een driehoek die Heider het P-O-X-model noemt, waaruit men kan afleiden wat het positieve en negatieve is dat een persoon in een ander of in een bepaald object ziet. Je kunt dit verder visualiseren met de bijbehorende voorbeelden.

Balans (+) onbalans (-) volgens Heider

Sociale perceptie is belangrijk om balans, harmonie, het positieve en het negatieve met elkaar te kunnen verbinden.

Deze sociale perceptie speelt volgens Heider een belangrijke rol bij het bepalen van de balans van eenheidsrelaties volgens die perceptie. Relaties kunnen positief (graag mogen – goedkeuring) en negatief (niet graag mogen – geen goedkeuring) zijn.

Deze relaties gaan om het erbij horen, positieve gevoelens (dichtbij, erbij horen, gelijk(w)aardig) of negatieve gevoelens (er niet bij horen, niet gelijk(w)aardig, niet dichtbij).

Met behulp van bovenstaande ontwikkelde Heider het POX-model om het positieve en negatieve vast te stellen en om de balans te creëren die nodig is voor harmonie tussen verschillende door mensen gepresenteerde situaties en om inzicht te krijgen in hoe ze adequaat kunnen leven met de verschillen en conflicten die vaak niet worden gedeeld met andere individuen (persoonlijke en professionele omgeving) en na afloop de confrontatie en ervaring een positief resultaat te kunnen behalen.

Model POX

P is een persoon in wie evenwicht of onbalans optreedt, O wordt waargenomen als een persoon die zich in de omgeving of situatie van P bevindt, en X is een onpersoonlijke entiteit of andere persoon of object dat deelneemt aan de eenheid.

Onder deze drie onderdelen onderscheiden we twee soorten relaties: de relatie van voorkeursbepaling of evaluatie en de tweede van gelijk(w)aardigheid, betrokkenheid en nabijheid van anderen.

• De relatie tussen P en O kan positief zijn als P O leuk vindt of negatief als P O niet leuk vindt, dit wordt gepresenteerd als PLO met L als positieve representatie en in het geval van afkeer of negativiteit P-LO.
• De relatie tussen P en X, wanneer P aantrekking of voorkeur voelt voor X of wanneer P afwijzing of ongenoegen voelt voor X. Indien X niet langer een onpersoonlijke entiteit is, kan deze deelnemen aan het proces van de POX-triade.

Hoe meer overeenkomsten er tussen individuele elementen worden gevonden, hoe groter de kans dat het psychologische evenwicht goed zal zijn. Derhalve classificeert Heider de gevoelens in twee gebieden van voorkeur of afkeer. Als er een positieve eenheidsrelatie is, zal er in de meeste gevallen ook een positieve gevoelsrelatie zijn. Hetzelfde geldt voor negatieve eenheden, deze negatieve relaties gaan samen.

Psychologische balans: P+OP (+) > O P< (+) O

Triadische relaties kunnen zich ook uitbreiden naar dingen of objecten. Als een persoon een object leuk vindt, maar een ander persoon niet leuk vindt, wordt dit weergegeven als: XPXPPOX

• P (+)> X
• P (-)> O
• P (+)> X

Cognitieve balans wordt bereikt wanneer er drie positieve of negatieve links zijn met twee positieve. Twee positieve links en één negatieve link, zoals in het vorige voorbeeld, zorgen dus voor onbalans.

Door de tekens te vermenigvuldigen, wordt aangetoond dat de persoon in deze relatie een onbalans (een negatief multiplicatief product) zal waarnemen en gemotiveerd zal zijn om de onbalans zo mogelijk te corrigeren. De persoon kan:

• Besluiten dat het eigenlijk niet zo erg is,
• Besluiten dat het niet zo erg is als in eerste instantie gedacht, of
• Het besluit dat ik niet had kunnen nemen.

Elk van deze zal zich vertalen in een psychologisch evenwicht, waardoor het dilemma wordt opgelost, en de voldoening van eenheid. (De persoon kan het object en een andere persoon ook helemaal vermijden, wat de spanning, die wordt veroorzaakt door de psychologische onbalans, vermindert).

Om de uitkomst van een situatie te voorspellen met behulp van de balanstheorie van Heider, moet men de effecten van alle mogelijke uitkomsten afwegen, en degene die de minste inspanning vereist, is de waarschijnlijke uitkomst.

Op een wiskundige manier bepalen wanneer de triade in balans is, kan op de volgende manier:

• +++= + in balans
• -+-= + balancerend
• -++= niet in balans

Achtergrondinformatie over de psychologie van interpersoonlijke relaties

Fritz Heider richtte zijn werk op de studie van perceptie en gedachten in ‘The Psychology of Interpersonal Relations‘ (1958) voor het effect en de eenheid van sociale dynamiek. Er zijn echter verschillende onderzoeken verbonden aan het belang van concepten inzake balans Bijvoorbeeld de gestaltpsychologie van ‘vorm’, waarbij twee soortgelijke objecten en de ervaring en dynamiek die er zijn een eenheid vormen.

Het brein configureert vervolgens de dynamiek van perceptie, gedachte, geheugen, intelligentie en probleemoplossing, de ervaringen van elke persoon. Deze zijn essentieel voor de ontwikkeling van persoonlijke interactie en de omgeving waarin ze zich bevinden.

Heider reflecteerde op de eenheid en configuraties van objecten, inclusief sociale objecten, waarbij eenheid wordt geclassificeerd middels het systeem van balans tussen voorkeur en afkeer.

Met bovenstaande informatie kun je het volgende voorbeeld analyseren:

Balanstheorie voorbeeld tussen twee entiteiten

Als Carla (P) Bill (O) leuk vindt, en Bill hetzelfde voorkeursgevoel voor Carla heeft, zal dit resulteren in dezelfde positieve uitkomst omdat het systeem in balans is. Maar als Carla Bill leuk vindt, maar Bill Carla niet leuk vindt, ontstaat er onbalans. De balans tussen deze twee kan worden bereikt door de houding van de een ten opzichte van de ander te veranderen.

Maar als Carla (P) en Bill (O) elkaar niet leuk vinden, dan is het systeem in balans (twee minpunten zijn positief, maar minder bevredigend dan wanneer (P) en (O) gelijkenis vertonen.

Voorbeelden tussen drie entiteiten

Dit soort relatie tussen drie entiteiten is ingewikkelder, maar met het volgende voorbeeld kun je de door Heider voorgestelde driehoek beter begrijpen.

1. Als Carla (P) Bill (O) en het object (Indiaas eten X) leuk vindt, dan zal er, als Bill X niet leuk vindt, een onevenwichtige situatie zijn en zal er een kracht worden gecreëerd om het systeem in balans te brengen, bijvoorbeeld door een verandering van houding van Carla naar Bill (O) of naar X.
2. Als Carla (P) een negatieve houding heeft ten opzichte van een politieke partij, maar haar vriend Bill (O), die ze bewondert en liefheeft, voorzitter is van deze politieke partij (X) en haar aanraadt om lid te worden. In deze situatie van onbalans zal Carla haar houding ten opzichte van de politieke partij (X) of haar houding ten opzichte van haar vriend Bill (O) veranderen. Ze zal meer belang hechten aan wat voor haar het meest waardevol is.

Conclusies omtrent de balanstheorie van Heider

De balanstheorie van Heider heeft het onderzoek naar onder andere interpersoonlijke relaties, attitudeverandering, omgevingsherkenning en sociale cognitie uitgebreid. Dit maakt de dynamiek van een psychologische balans in het menselijk gedrag van groot belang voor menselijke interactie.

De balanstheorie van Heider kan worden weergegeven in gebeurtenissen in het dagelijks leven, als persoonlijke en professionele aspecten die elke persoon beleeft.

Van een meningsverschil (sentimenteel) binnen een liefdesrelatie tot een logisch akkoord met je baas en collega’s om een specifieke situatie op te lossen.

Deze dynamiek is vaak terug te vinden in de hierboven uiteengezette driehoek. Het idee dat Heider voorstelt is dat er altijd overeenstemming moet worden bereikt om het resultaat positief te laten zijn, of er nu overeenstemming of verdeeldheid bestaat.

Het conflict van verdeeldheid door mensen en factoren die in een bepaalde situatie worden gepresenteerd, is ook van essentieel belang om een mechanisme van confrontatie en verandering van het probleem tot stand te brengen.

Het is goed om deze situaties met redelijkheid en harmonie onder ogen te zien, omdat het conflict soms ook nodig is om de perspectieven van de andere betrokkenen te ontdekken en te accepteren.

Harmonie is de balans die in interpersoonlijke relaties moet worden bewaard, zodat de dynamiek die ontstaat door elke deelnemer op een rustige manier kan worden aangepakt.

De communicatie in het psychologische en sociale veld dat dit model ons biedt, maakt dat interpersoonlijke relaties geanalyseerd worden vanuit voorkeur en afkeer, waar over nagedacht wordt om de dynamiek en het resultaat hiervan te verbeteren.

De oplossing die theoreticus Heider voorstelt voor een negatief resultaat binnen de bestaande interpersoonlijke relatie, is het creëren van krachten om de noodzakelijke staat van harmonie te bereiken.

De dynamische karakters veranderen of de relaties van eenheid zullen veranderen met betrekking tot de actie of cognitieve houding.

Dit betekent dat het individu in staat is zijn perceptie van de omgeving aan te passen en te veranderen, maar als dit ingewikkeld is, reorganiseert het individu zijn perceptie naar de gewenste balans.

Heider heeft ook de attributietheorie ontwikkeld die verband houdt met zijn theoretische gedachte over de psychologie van interpersoonlijke relaties en het gedrag van individuen in bepaalde situaties, de ‘naïeve psychologie’.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Denk je dat de balanstheorie van Heider belangrijk is voor interpersoonlijke relaties? Heb je de driehoek van Heider in de praktijk gebracht door de gevoelens van voorkeur of afkeer te gebruiken in een bepaalde situatie? Is de balanstheorie van Heider relevant voor het sturen van psychologische relaties op de werkvloer?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Woodside, A. G., & Chebat, J. C. (2001). Updating Heider’s balance theory in consumer behavior: A Jewish couple buys a German car and additional buying–consuming transformation stories. Psychology & Marketing, 18(5), 475-495.
2. Woodside, A. G. (2004). Advancing means–end chains by incorporating Heider’s balance theory and Fournier’s consumer–brand relationship typology. Psychology & Marketing, 21(4), 279-294.
3. Adejumo, G., Duimering, P. R., & Zhong, Z. (2008). A balance theory approach to group problem solving. Social Networks, 30(1), 83-99.

Citatie voor dit artikel:
Ospina Avendano, D. (2020). Balanstheorie van Heider. Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/psychologie/balanstheorie-van-heider/

Published on: 15/06/2020 | Last update: 14/04/2022

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/psychologie/balanstheorie-van-heider/”>Toolshero: Balanstheorie van Heider</a>

Tags: interpersoonlijke communicatie