Reflectief leren: de uitleg en betekenis

Reflectief leren: in dit artikel wordt het concept reflectief leren praktisch uitgelegd. Naast wat het is (definitie en theorie), benadrukt dit artikel ook het belang van het leren van ervaringen (reflecteren en leren) en de gedachten van John Dewey, het proces in de praktijk en hoe toe te passen. Veel plezier met lezen!

Inleiding tot reflectief leren

Voor we dieper ingaan op dit onderwerp, moeten we beginnen met de definitie van het begrip ‘reflecteren’. Reflecteren is de constante persoonlijke introspectie die iedereen voor zichzelf en zijn eigen persoonlijke groei gebruikt.

Reflecteren is iets dat je kunt doen voor of na een bepaalde handeling. Vaak is het een analyse van ervaringen uit het verleden. Je kunt ook reflecteren op situaties of problemen waar je momenteel mee zit. De mens heeft reflectie nodig als een manier om te leren van hoe hij of zij gehandeld heeft en wat beter kan.

In dat geval wordt reflecteren een leerproces dat we reflectief leren noemen. Het is het bewust nadenken over en analyseren van de situaties waar iemand mee te maken heeft, leidend tot reflectieve praktijkvoering.

Nu het concept van reflecteren duidelijker is en we weten dat het te maken heeft met leren, gaan we in de rest van dit artikel dieper in op reflectief leren.

Wat is reflectief leren?

Reflectief leren maakt het mogelijk om terug te denken aan een ervaring die je hebt mee gemaakt om je kritische denkvermogen te helpen ontwikkelen en je handelen in de toekomst te verbeteren.

Reflectief leren is het verkennen van ervaringen om mensen bewuster te maken van hun handelen. Dit soort leren omvat persoonlijker ervaringen, overtuigingen, waarden, houdingen, aannames en angsten. Een zelfanalyse met leren als kern.

Leren van ervaringen, reflecteren, leren en handelen.

Voor John Dewey, die wordt gezien als de oprichter van reflecterend persoonlijk leren (John Dewey theorie), is het concept een actief, dynamisch proces waarbij je nadenkt om te leren van wat er in het verleden is gebeurd of water in het heden aan het gebeuren is.

Volgens John Dewey is het belangrijk om te reflecteren op wat er is gebeurd en om kritisch te kunnen zijn naar jezelf.

Je moet een situatie vanuit meerdere oogpunten bekijken om over bredere kennis te beschikken. Zo kan het leiden tot positief leren van het handelen en de beslissingen die je hebt genomen.

Reflecteren over wat er gebeurd is en hoe is voor John Dewey de analyse van mogelijke uitkomsten die mensen ervaren en dingen die we in het moment zelf nog niet inzien.

Dit begrip is het resultaat van het reflecteren na de gebeurtenis die je hebt meegemaakt en kan tot antwoorden op belangrijke vragen leiden.

Het reflecteren kan leiden tot oplossingen, analyse en een ander retroperspectief dat resulteert in leren. Handelen dat volgens het reflecteren slecht was, kan zo in de toekomst voorkomen worden.

Het belang van ervaringen voor leren volgens Dewey

Volgens John Dewey zijn niet alle ervaringen leerzaam. Dit hangt af van het belang dat iemand eraan hecht en de waarde die met die ervaring wordt geassocieerd. Dat kan grote gevolgen hebben.

Voorbeeld: een kind is nieuwsgierig naar de vlammen van een kampvuur en vraagt zijn ouders of hij zijn hand in het vuur mag steken. De ouders reageren door uit te leggen dat dat niet kan, omdat het gevaarlijk is. Het zou pijn doen en negatieve gevolgen hebben. De nieuwsgierigheid is echter sterker dan de waarschuwing van de ouders, maar vanwege de uitleg van zijn ouders, wil hij nu alleen nog een vinger in de buurt houden van het vuur.

Als zijn vinger heel dichtbij komt, voelt hij de hitte en trekt hij zijn hand weg. Door de pijn verbindt hij wat zijn ouders zeiden met zijn eigen ervaring met het vuur. Hij heeft geleerd dat vuur pijn doet en dit leidt ertoe dat hij in het toekomst niet meer zal proberen het vuur aan te raken of er zelfs maar in de buurt zal komen. Al dit leren is het resultaat van diepgaand reflecteren op een meegemaakte ervaring.

Naast ervaringen uit het verleden en hoe belangrijk die zijn, benadrukt John Dewey ook hoe belangrijk ervaringen in het heden zijn, bijvoorbeeld bij conflictoplossing. Een lastige situatie kan iemand van de wijs brengen, maar reflecterend leren helpt je oplossingen te vinden voor wat er aan de hand is.

Het gebruik van reflecterend leren in het onderwijs

Reflectief leren kan door leraren in de klas gebruikt worden, of in een team wanneer er behoefte is aan discussies, het aanhoren van meningen en het delen van kennis.

Je kunt individueel of collectief reflecteren, als dat helpt de processen en prestaties te verbeteren om bepaalde doelstellingen te bereiken, bijvoorbeeld in een organisatie.

Stel dat iemand een fout maakt en een rapport opstelt over de situatie om te voorkomen dat anderen op dezelfde manier zullen handelen. Toch wordt dezelfde fout opnieuw gemaakt. Mensen herkennen de situatie niet en het melden van de fout heeft geen positieve gevolgen.

Reflectief leren in organisatorische processen

Dit kan veranderd worden door een fout collectief te delen. Dat wil zeggen dat er meerdere mensen bij elkaar worden gebracht om te leren over mogelijke fouten die gemaakt kunnen worden tijdens het werken.

Deze bijeenkomst moedigt het delen van individuele ervaringen en het aandragen van oplossingen aan. Zo worden er alternatieven ontwikkeld en inzichten gedeeld.

Actief leren leidt tot actie reflecteren

Leraren verbinden reflecterend handelen aan leren. Een leraar die reflectief leren in de praktijk brengt, zet vraagtekens bij de resultaten, of die nu goed waren of niet. De reflecterende leraar wil meerdere antwoorden vinden voor een bepaalde situatie of probleem.

Dit begint individueel vanuit het perspectief van de leraar. Dit geldt ook voor het reflecteren over het onderwerp dat in de les wordt gedeeld. Dit reflecteren wordt vervolgens ontwikkeld in de klas en gedeeld als reflectief leren met de groep leerlingen.

Leraren bevorderen het gebruik van reflectief leren, zodat de leerlingen nadenken over het onderwerp dat de leraar heeft gepresenteerd. De gezamenlijke ervaring in de klas geeft leerlingen een stem, zodat ze hun eigen reflectie kunnen delen in de vorm van meningen, opmerkingen en discussies.

Reflecterend leren wordt reflectieve praktijkvoering

In deze fase is leren niet gewoon nadenken, maar een bewuste inspanning om te reflecteren op dingen die zijn gebeurd of gaande zijn om zo nieuwe kennis te ontwikkelen over persoonlijke ervaringen.

In zijn boek The Reflective Practitioner uit 1983 introduceert Donald Schön de concepten van reflecteren in handelen en reflecteren handelen.

Reflecteren in handelen

Dit gaat over vragen stellen over wat er gebeurt of gaat gebeuren, bijvoorbeeld over wat de risico’s zijn, welke voorzorgsmaatregelen er genomen kunnen worden, etc.

Tijdens het proces wordt er niet gehandeld zonder te reflecteren. Het gaat om nadenken op hetzelfde moment als de handeling plaatsvindt, ook al is het maar vluchtig.

Reflecteren op handelen

Daden nemen als punt om op te reflecteren, of dat nou is om te delen, uit te leggen of te reflecteren. Reflecteren nadat iets gebeurd is, is logisch als je dat doet om te begrijpen wat er is gebeurd en je iets wilt leren om het in de toekomst beter te doen.

Een verdiepende analyse om kennis te vergaren. Reflectieve praktijkvoering / reflectief handelen heeft bijgedragen aan de organisatorisch leertheorie.

Reflecteren als betekenisgevend proces.

Volgens John Dewey is leren de intellectuele, morele en emotionele groei van het individu. Dit wordt gedeeld in de samenleving, omdat interactie betekenisvolle verbindingen legt om de ander en zijn of haar handelen te begrijpen.

Ervaring is de interactie die iemand heeft met zichzelf, met anderen en met zijn of haar omgeving. Interactie brengt veranderingen en sociale continuïteit met zich mee. Voor John Dewey heeft deze collectieve interactie te maken met de processen van wetenschap, technologie en recht.

De kennis die een persoon vergaart, dient als de brug naar de toekomst of het voortzetten van situaties in het proces van het leven. Dit betekent dat door te leren van bepaalde meegemaakte ervaringen, je weet hoe je in de toekomst in vergelijkbare omstandigheden moet handelen.

Ervaringen zijn niet altijd leerzaam. Er zijn ervaringen die niet leiden tot positieve lessen, wanneer ze niet bijdragen aan sociaal leren. Deze ervaringen met negatieve uitkomsten kunnen bijvoorbeeld zaken zijn die niets bijdragen aan de maatschappij.

De waarde van de ervaring is de continuïteit die de mens geeft aan handelen in de toekomst en hoe dit handelen positief gemaakt kan worden met wat er in het verleden is geleerd.

Reflecteren als een proces van betekenis geven is het zoeken naar continuïteit en relaties tussen de verschillende onderdelen van een ervaring. De kennis die wordt vergaard in deze meegemaakte ervaringen leidt tot andere ervaringen en meer kennis.

Hoe kun je reflectief leren toepassen?

Reflectief leren kan gebruikt worden voor nieuwe ervaringen en nieuwe kennis opleveren. Deze ervaringen kunnen op het werk of in het onderwijs plaatsvinden. Dit soort leren helpt ervaringen in de toekomst te transformeren op de doelen van iemand te verwezenlijken, of die nu privé of beroepsmatig zijn.

In het onderwijs helpt reflectief leren met het onderzoeken van houdingen, aannames en overtuigingen binnen leermethodes om kennis te delen met studenten. Zo leren ze constant van hun ervaringen en kunnen ze in sommige gevallen die ervaringen delen in een groep.

Vanuit beroepsmatig oogpunt helpt reflectief leren met het begrijpen van organisatorische processen binnen het bedrijf. We moeten van fouten leren om toekomstige ervaringen beter te maken en fouten te voorkomen. Je bewust hiervan zijn en dit positieve bewustzijn gebruiken voor toekomstig handelen.

Reflecterend handelen is het begin van de belangrijke transformatie in denken die leidt tot reflectieve praktijkvorming. Dat is het in de praktijk brengen van wat er in het verleden is gebeurd en hoe dit positief kan zijn voor persoonlijke of collectieve groei door deze ervaringen te delen met anderen.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Ben je van mening dat reflectief leren gebruikt wordt in moderne bedrijven? Denk je dat de theorie van reflecterend leren nog steeds relevant is? Waarom is reflecterend leren belangrijk? Heb je reflectief leren al eens in de praktijk gebracht waar jij werkt of misschien in je privéleven? Denk je dat onderwijs een fundamenteel onderdeel is van de ervaringen die wij als mens hebben? Heb je nog aanvullingen of andere suggesties?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Boyd, E. M., & Fales, A. W. (1983). Reflective learning: Key to learning from experience. Journal of humanistic psychology, 23(2), 99-117.
2. Brockbank, A., & McGill, I. (2007). Facilitating reflective learning in higher education. McGraw-Hill Education.
3. Miettinen, R. (2000). The concept of experiential learning and John Dewey’s theory of reflective thought and action. International journal of lifelong education, 19(1), 54-72.
4. Thorpe, K. (2004). Reflective learning journals: From concept to practice. Reflective practice, 5(3), 327-343.

Citatie voor dit artikel:
Ospina Avendano, D. (2021). Reflectief leren. Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/persoonlijke-ontwikkeling/reflectief-leren/

Oorspronkelijke publicatiedatum: 03/12/2021 | Laatste update: 08/12/2023

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/persoonlijke-ontwikkeling/reflectief-leren/”>Toolshero: Reflectief leren</a>

Article by:

Daniela Avendaño

Daniela Avendaño werkt als contentschrijver en vertaler voor toolshero. Daniela is afgestudeerd in communicatie & journalistiek, en met haar theoretische en praktische kennis ondersteunt zij het toolshero content productieteam met het schrijven en vertalen van artikelen over managementtopics, persoonlijke en professionele ontwikkeling, marketing en meer. Daniela is gedreven en gemotiveerd om kennis te delen, en anderen te motiveren om te ontwikkelen.