Brookfield reflectiemodel: de uitleg

Brookfield reflectiemodel: in dit artikel wordt het Brookfield reflectiemodel praktisch uitgelegd. Na het lezen begrijp je de basis van deze krachtige communicatietool.

Wat is het Brookfield reflectiemodel?

Het Brookfield reflectiemodel is een tool voor leraren om de waarde van hun lessen te ontdekken door middel van een kritische zelfreflectie. Brookfield geeft aan dat kritisch reflectieve leraren en docenten uitstekende leraren zijn die op een authentieke manier hun eigen stem kunnen overbrengen op anderen.

Als docenten meer en beter reflecteren, zijn zij beter in staat om betrouwbare en accurate oordelen te vellen over de aanpak van onderwijs, evaluatie, planning van ontwerpen van leerplannen, beoordelingen en omgaan met problemen van leerlingen. Het is dan ook cruciaal om deze verantwoordelijkheden uit te voeren met daarin een kritische evaluatie vanuit zoveel mogelijk verschillende perspectieven.

Veel scholen moedigen docenten aan om kritisch na te denken over hun eigen lesgeven en het leren van leerlingen met behulp van de vier verschillende onderling verbonden van Stephen Brookfield. Deze vier lezen worden gebruikt voor kritische zelfreflectie, met als door het ontwikkelen van een kritisch reflectieve leraar.

Wie ontwikkelde het Brookfield reflectiemodel?

Het Brookfield reflectiemodel werd ontwikkeld door Stephen Brookfield in 1995. Brookfield heeft tijdens zijn onderwijscarrière in verschillende landen lesgegeven. Onder anderen gaf hij in de Verenigde Staten, Engeland en Canada les.

Gedurende zijn loopbaan schreef Brookfield negentien boeken. De onderwerpen van deze boeken liepen uiteen van kritisch denken, discussiemethoden, kritische theorie en leerraces. Zijn doel was altijd om volwassenen te helpen kritisch te leren denken over de dominante ideeën die ieder persoon heeft geïnternaliseerd.

Wat zijn de vier lezen van kritische reflectie van Brookfield?

Kritisch reflecterende docenten zorgen volgens Brookfield voor drie voordelen:

• Inspirerende zelfverzekerdheid
• Behalen van SMART doelen
• Gemotiveerde, kritisch reflecterende studenten

Het doel van de kritisch reflectieve leraar is om vanuit zoveel mogelijk gezichtspunten een groter bewustzijn van haar of zijn eigen onderwijs te verwerven. Daarvoor heeft Stephen Brookfield vier lezen ontwikkeld in het Brookfield reflectiemodel. Deze kunnen gebruikt worden door docenten in het proces van kritische reflectie. Het gaat om de volgende vier lezen, of  perspectieven:

1. De autobiografische lens
2. De ogen van de student
3. De ervaringen van collega’s
4. De theoretische literatuur

Deze lezen correleren met de processen van zelfreflectie, feedback, intercollegiale toetsing en beraadslaging op wetenschappelijke literatuur. Door deze processen continue te verbeteren, wordt de basis gelegd voor beter onderwijs en de middelen om een goede leraar te worden.

1. De autobiografische lens

Dit is de eerste lens van het Brookfield reflectiemodel, en is tevens waar een leraar aspecten van pedagogie kan onthullen die mogelijk moeten versterkt of aangepast. De autobiografische lens helpt leraren eigen ervaringen met leerlingen te beschouwen met betrekking tot onderwijs en leren. De analyse van deze leerervaring zal helpen om aannames en overtuigingen over hoe mensen leren te ontdekken.

Aspecten van hun pedagogie kunnen onthuld worden door bijvoorbeeld leerboeken, evaluaties, feedback van studenten, persoonlijke resultaten of andere technieken. Zelfreflectie is de basis voor reflectief onderwijs.

Activiteiten binnen het autobiografische perspectief

• Filosofie van onderwijs en leren
• Opnames
• Onderwijslogboeken
• Audits
• Adviezen

2. De ogen van de student

Het is nodig om verder te gaan dan slechts reflectie door middel van de autobiografische lens. Het is volgens het Brookfield reflectiemodel van het allergrootste belang dat leraren de ervaringen van leerlingen begrijpen.

Leraren kunnen dit doen door bijvoorbeeld evaluaties met leerlingen te doen, over leerstijlen, toetsingsmethoden, focusgroepen of interviews. Dit zorgt ervoor dat zij responsiever les gaan geven. De studentenlens onthult verder of veronderstellingen over machtsrelaties aangepast moeten worden, evenals leergewoonten van studenten door middel van feedback.

Activiteiten perspectief van de student

• Formele evaluaties
• Klassikale evaluaties
• Focusgroepen
• Gesprekken
• Brieven
• Vragenlijsten

3. De ervaringen van collega’s

Goede leraren houden zijn gefocust op de eerste twee lenzen, maar uitstekende leraren zullen zich ook intensief met die processen bezighouden, en ook naar collega’s toegaan voor mentoring, advies en feedback.

Daarnaast kunnen leraren vertrouwen krijgen door contacten met andere leraren. Dat komt omdat zij dan ontdekken dat zij niet de enige zijn die eigenaardige foutjes maken, maar dat deze gedeeld worden door leeftijdsgenoten. Ook ervaringen uitwisselen op het gebied van werken in teams, deelname aan seminars, workshops, peer reviews, of het nadenken over onderwijstheorieën en methoden.

Activiteiten ervaringen van collega’s

• Leercirkels
• Collaboratieve probleemoplossing
• Kritische gesprekken en evaluaties

4. De theoretische literatuur

De vierde en laatste lens van het Brookfield reflectiemodel voor kritische reflectie in het onderwijs is vervat in de wetenschappelijke literatuur over het hoger onderwijs.

Docenten die deze literatuur onderzoeken, presenteren of publiceren, beschikken over een geavanceerde woordenschat en veel methoden voor onderwijspraktijken. Een engagement met zowel de wetenschappelijke literatuur, als collega’s, ondersteunt docenten.

Activiteiten theoretische literatuur

• Conferenties
• Vakbladen
• Onderzoek

Tips om kritische reflectie te introduceren in het onderwijs

Als docent is het soms lastig om nieuwe methoden of technieken toe te passen tijdens het lesgeven. Gebruik onderstaand stappenplan om kritische reflectie te stimuleren bij de leerlingen.

Tip 1: wek nieuwsgierigheid op

Als studenten nieuwe concepten of onderwerpen moeten leren, ervaren zij vaak een gevoel van onzekerheid en onevenwichtigheid als zij de nieuwe informatie niet direct begrijpen.

Kritische reflectie is nodig om nieuwe informatie te beoordelen en de onevenwichtigheid op te lossen. Het kost veel energie en tijd om dit te doen. Het opwekken van nieuwsgierigheid bij studenten kan hen motiveren om mee te doen aan het reflectieproces. Het verstrekken van de juiste activiteiten en het stellen van de juiste vragen kan helpen nieuwsgierigheid op te wekken.

Tip 2: maak reflectie continue

Integreer periodieke, gestructureerde mogelijkheden in om op leren te kunnen reflecteren. Omdat kritische reflectie een gedefinieerde manier van denken is, moeten de studenten voldoende mogelijkheden hebben om feedback te geven en te ontvangen.

Om reflectie te bevorderen kunnen verschillende activiteiten worden ingezet, waaronder: schrijfoefeningen, probleemoplossende activiteiten, rollenspellen, discussies en simulaties. Ook het werken in groepen is een belangrijke activiteit om reflectie te stimuleren. Om effectief zijn moeten de activiteit echter wel gekoppeld zijn aan leerresultaten van een cursus of opleiding.

Tip 3: geef reflectie de juiste context

Om de integratie van leren in cursussen te ondersteunen is het belangrijk om studenten te betrekken bij grote vragen die betrekking hebben op openbare- of gemeenschapskwesties die buiten het klaslokaal te doen zijn. Dit is waar het Brookfield reflectiemodel een verschil kan maken.

Reflectieve activiteiten stimuleren dan de leerlingen om rommelige, slecht gedefinieerde problemen te identificeren en te overwegen die geen juist antwoord of juiste aanpak hebben. Dit helpt hen te vormen naar een hogere orde van denken en reflectieniveaus.

Tip 4: modelleer het reflectieve proces

Door het feedback- of reflectieproces te organiseren en modelleren door het soort vragen te stellen dat specifiek bij een discipline past.

Geef aan hoe een claim met bewijs wordt ondersteund, en leg tijdens het proces uit hoe het reflectieproces gemodelleerd wordt. Door studenten ook een rubriek te geven, kunnen zij het proces ook oefenen.

Tip 5: moedig het evalueren vanuit verschillende perspectieven aan

Aan verschillende perspectieven blootgesteld worden is cruciaal voor het reflectieve denkproces. Dit kan bereikt worden door discussies met klasgenoten, lezingen, websites, simulaties of casestudies.

Deze vertegenwoordigen allen verschillende standpunten, en zijn in staat om dialoog met anderen aan te gaan over zaken die cruciaal zijn. Studenten kunnen hier aan werken door aan de slag te gaan met samenwerkingsprojecten.

Het nut van kritisch denken

Er is niemand die de gehele tijd kritisch kan denken. Soms wordt ons denken beïnvloed door woede, verdriet of vreugde. Aan de andere kant is het wel mogelijk om huidig kritisch denkvermogen te vergroten door bepaalde routinematige activiteiten uit te voeren op problemen uit het dagelijkse leven. Dit is tevens het doel van het Brookfield reflectiemodel. Probeer eens de volgende eenvoudige oefening.

Oefening kritisch denken

Denk eens aan iets wat iemand jou onlangs heeft verteld. Dit kan een random nieuwtje zijn, een roddel of een verhaal. Stel jezelf daarna de volgende vragen:

• Wie zei het?
• Een bekende?
• Iemand met een bepaald niveau van autoriteit?
• Maakt het uit wie dit verteld heeft?
• Wat is er gezegd?
• Zijn er feiten meegedeeld?
• Of meningen?
• Is er iets weggelaten in het verhaal?
• Waar werd dit gezegd?
• Was het in het openbaar?
• Of prive?
• Heeft de persoon in kwestie de kans gehad om erop te reageren? Of te ontkennen?
• Waarom zeiden zij het?
• Probeert iemand goed uit een verhaal te komen?
• Is de redenering achter hun mening meegedeeld?
• Is er geprobeerd het op te nemen voor iemand?
• Hoe is het gezegd?
• Was de persoon blij of verdrietig? Boos of onverschillig?
• Is het geschreven of gesproken?
• Kunt u begrijpen wat er werd gezegd?

De vaardigheden die nodig zijn om kritisch te kunnen denken en kritisch te kunnen evalueren, zijn gevarieerd en omvatten analyses, interpretaties, reflecties, observaties, uitleg en probleemoplossing, evenals besluitvorming. Docenten moeten in ieder geval in staat zijn om:

• Op een objectieve en zelfkritische manier te kijken naar een onderwerp of een probleem
• Verschillende argumenten te identificeren die betrekking hebben op een bepaald probleem
• Zwakke of negatieve punten te herkennen in bewijs en argumenten
• Standpunten te evalueren om te bepalen hoe geldig deze is
• Een gestructureerde redenering te geven en ondersteuning van het argument dat gemaakt wordt
• Op te merken welke implicaties of problemen er aan een verklaring of argument kunnen zitten

De Stephen Brookfield Critical Incident Survey

Gedurende zijn loopbaan als docent, vroeg Brookfield elke week aan de studenten om een vragenlijst in te vullen. De antwoorden die gegeven worden vormen een centraal onderdeel van de feedback die een kritisch reflectieve docent ontvangt op continue basis.

De vragenlijst neemt ongeveer vijf minuten van de tijd van studenten in beslag om te reageren om elk van de onderstaande vragen. De vragenlijsten dienen anoniem ingevuld te worden. Laat daarom niet de namen op het papier schrijven. Aan het einde van de volgende les besprak Brookfield de antwoorden met de groep.

Belangrijk is om de studenten actief te bedanken voor hun deelname. Zij vormen immers een van de belangrijkste schakels om beter te worden in het vak van docenten. De vragenlijst is dan ook een erg belangrijk onderdeel van het Brookfield reflectiemodel.

De vragen op de Stephen Brookfield Critical Incident Survey luiden als volgt:

• Op welk moment in de les, of bij welke lessen voelde jij je het meest betrokken bij wat er gebeurde?
• Op welk moment in de les, of bij welke lessen voelde jij je het verst verwijderd van wat er werd besproken, of wat er aan de hand was?
• Welke actie, hetzij uitgevoerd door een docent of een medestudent, vond je het meest nuttig en toepasselijk?
• Welke actie, hetzij door een docent of een medestudent uitgevoerd, vond je het meest raadselachtig of verwarrend?
• Welk onderdeel van de lesstof heeft jou het meest verrast tijdens deze week?

Reflectief lesgeven

Het onderwerp van Brookfield’s reflectiemodel is reflectief lesgeven. Dit reflectieproces is een cyclus dat herhaald moet worden om nog beter te worden in onderwijzen. In het kort bestaat dit reflectieproces uit de volgende stappen:

1. Lesgeven
2. Boordelen effect van lesgeven op leren van studenten
3. Overwegen van nieuwe methoden die de kwaliteit kunnen verbeteren
4. Proces herhalen

Reflectie is een systematisch beoordelingsproces dat ingezet kan worden door alle docenten. Het is tevens een fundamenteel onderdeel van het Brookfield reflectiemodel, en zou tot de toolbox van elke docent moeten horen.

Het reflectiemodel moedigt aan om met anderen te werken, omdat op anderen vertrouwd kan worden voor feedback en ondersteuning. Uiteindelijk zorgt reflectie bij de leraar ervoor dat studenten beter en effectiever kunnen leren. Alles wordt uiteindelijk op hun afgestemd.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Herken jij de uitleg over het Brookfield reflectiemodel? Wordt kritische reflectie toegepast in het onderwijssysteem waarin jij actief bent/was? Denk jij dat veel docenten vasthouden aan oude lesmethoden? En dat er een radicale omslag nodig is in de manier waarop wordt lesgegeven? Of denk jij dat de oude methoden effectiever zijn dan nieuwe en op het eerste gezicht controversiële methoden?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Brookfield, S. (1992). Uncovering assumptions: The key to reflective practice. Adult Learning, 3(4), 13-18.
2. Brookfield, S. (1998). Critically reflective practice. Journal of Continuing Education in the Health Professions, 18(4), 197-205.
3. Brookfield, S. D. (2000). The concept of critically reflective practice. Handbook of adult and continuing education, 33-49.

Citatie voor dit artikel:
Janse, B. (2020). Brookfield reflectiemodel. Retrieved [insert date] from toolshero: https://www.toolshero.nl/persoonlijke-ontwikkeling/brookfield-reflectiemodel/

Oorspronkelijke publicatiedatum: 03/08/2020 | Last update: 31/07/2023

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/persoonlijke-ontwikkeling/brookfield-reflectiemodel/”>Toolshero: Brookfield reflectiemodel</a>

Article by:

Ben Janse

Ben Janse is een young professional en werkzaam als Content Manager bij Toolshero. Daarnaast houdt hij zich binnen zijn studie International Business aan de Hogeschool Rotterdam bezig met het analyseren en ontwikkelen van managementmodellen. Dankzij zijn theoretische en praktische kennis weet hij hoofd- en bijzaken goed te onderscheiden waardoor de essentie van elk artikel goed naar voren komt.