Social Exchange Theory (SET)

Social Exchange Theory: in dit artikel wordt de Social Exchange Theory praktisch uitgelegd. Dit artikel bevat de algemene definitie van deze theorie en een uitleg van de kernprincipes en -aspecten, en de voordelen van sociale uitwisselingstheorie met praktijkvoorbeelden. Veel plezier met lezen!

Wat is de Social Exchange Theory?

De Social Exchange Theory (SET) oftewel de sociale leertheorie is een leertheorie waarin relaties worden beschreven als resultaatgericht sociaal gedrag. Volgens de theorie kiezen mensen om relaties te starten en te onderhouden om vervolgens de voordelen van deze relaties te maximaliseren en de kosten te minimaliseren.

SET is een belangrijk concept in de psychologie en sociologie. In feite wordt volgens de theorie door iedereen, voorafgaand aan een relatie, een kosten-batenanalyse uitgevoerd om de risico’s en de voordelen in te schatten die de nieuwe relatie met zich meebrengt.

Wegen de risico’s zwaarder dan de voordelen, dan zal de relatie afgekapt worden. Sociale uitwisseling gebeurt volgens de theorie in romantische relaties, vriendschappen, zakelijke relaties en zelfs bij de uitwisseling van woorden met een willekeurig persoon die de weg vraagt.

SET berust op enkele principes met betrekking tot menselijk gedrag en de houding ten opzichte van relaties. Het eerste principe is dat mensen geneigd zijn om straffen te vermijden en beloningen te zoeken.

Een ander principe is dat elk individu gedreven wordt door de vraag: wat levert het mij op? Het derde principe is dat deze kosten-batenanalyse al wordt uitgevoerd voordat er sprake is van een relatie.

Als laatste suggereert de Social Exchange Theorie dat mensen zich bewust zijn van het feit dat beloningen kunnen verschillen van persoon tot persoon, en zijn daarom zeer selectief in het betrekken van mensen in de persoonlijke cirkel.

Er is met name aan het begin van de twintigste eeuw veel onderzoek gedaan naar sociale uitwisselingstheorieën. De meest geroemde zijn van Harold Kelley, John Thibaut, Peter M. Blau en Richard M. Emerson.

Figuur 1 – Social Exchange Theory model

Kernprincipes van de Social Exchange Theory

De Social Exchange Theory is complexer dan een eenvoudig economisch model van kosten en baten, maar suggereert dat een mens zich positief of negatief voelt over relaties op basis van een combinatie van drie factoren.

Kosten vs. Baten

De kosten van een relatie hebben betrekking op wat mensen als negatief beschouwen. Het gaat hierbij om letterlijke kosten, zoals het verstrekken van leningen, of om moeite en tijd. Ook extremen vormen van risico’s of kosten komen voor, van vernedering en fysiek geweld tot subtiele gebaren zoals fronsen.

Ook beloningen kunnen vele vormen aannemen: geld, geschenken, sociale erkenning en subtiele gebaren zoals een glimlach, schouderklopje, knipoog of knikje. Positieve relaties zijn die waar de voordelen groter zijn dan de nadelen, voor beide personen. Van negatieve relaties wordt gesproken als de kosten en risico’s groter zijn dan de voordelen.

Het bovenstaande kernprincipe van de Social Exchange Theory meegenomen, kan de theorie uitgelegd worden als een formule die het menselijk gedrag voorspelt:

Winst uit relaties = beloningen interactie – kosten interactie

Verwachting- en vergelijkingsniveau

Naast de kosten en de baten spelen ook verwachtingen een belangrijke rol in het sociale uitwisselingsproces binnen relaties. Omdat mensen continue de voordelen en nadelen van een relatie afwegen ontstaat er een vergelijkingsniveau dat wordt beïnvloed door de sociale verwachtingen en ervaringen uit het verleden.

Slechte vriendschappen resulteren vaak in een laag vergelijkingsniveau aan het begin van een relatie. Een persoon die altijd een hechte vriendengroep heeft gehad in ondersteunende kringen heeft vaker een hoog vergelijkingsniveau.

Een voorbeeld. Het kan voorkomen dat een relatie stukloopt waarin beide partners elkaar overspoelden met uitingen van genegenheid zoals complimentjes. Het verwachtingsniveau voor de volgende partner wordt daarmee naar een hoger level getild. Blijkt dat de nieuwe partner gereserveerder is dan zal de ander op zoek gaan naar alternatieven.

Alternatieven

Onbalans tussen kosten en voordelen in een relatie zorgt ervoor dat personen op zoek gaan naar mogelijke alternatieven. Dit kan over het algemeen twee kanten op gaan. Of de persoon op zoek naar alternatieven realiseert zich na de volgende kosten-batenanalyse dat het alternatief niet beter is dan de huidige partner of vriendschap. Dan wordt over het algemeen gereflecteerd en een nieuwe beoordeling gemaakt over de relatie in relatie tot een lager vergelijkingsniveau.

Voordelen Social Exchange Theory

• Het vertelt veel over hoe relaties ontstaan en onderhouden worden
• De theorie is toepasbaar op mensen overal ter wereld
• Het leert individuen over geven en nemen in een relatie
• Het is eenvoudig te begrijpen
• Het is een theorie gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek

Hierdoor is de Social Exchange Theory toe te passen in een groot aantal situaties en omstandigheden.

Relaties

De Social Exchange Theory is veelvuldig gebruikt op gedrag van personen met een relatiecrisis uit te leggen. Rusbult en Martz stellen in 1995 bijvoorbeeld waarom sommigen vrouwen en mannen in relaties blijven terwijl zij misbruikt of mishandeld worden.

Zij leggen uit dat wanneer investeringen hoog zijn, het hebben van kinderen of een hypotheek, en de alternatieven laag, zoals geen plek hebben om naar toe te gaan, het alsnog beter is om te blijven.

Business

SET heet ook gediend als theoretische basis om verschillende zakelijk gerelateerde situaties te verklaren. Zo stelde Caryl Rusbult het investeringsmodel voor, gebaseerd op de Social Exchange Theory.

Volgens dat model fungeren investeringen als relatiestabilisatoren. Hoe groter het aantal investeringen, hoe stabieler de relatie waarschijnlijk is.

Dit concept wordt toegepast in relatiemarketing. Data is een van de weinige vormen waarmee organisaties relaties tussen klant en organisatie kunnen verbeteren. De klant wordt als investering gezien, omdat de data de individuele behoeften van de klant laat zien.

Betrokkenheid

De Social Exchange Theory wordt ook gebruikt als voorbeeld om de betrokkenheid van werknemers bij een organisatie uit te leggen.

Het onderzoek dat in deze context gedaan is toonde aan dat wanneer werknemers economische en sociaal-emotionele middelen ontvangen van hun organisatie, zij zich verplicht voelen om iets terug te betalen aan de organisatie. Vaak uit zich dit in een door externe motivatie gedreven betrokkenheid.

Cultuur en de Social Exchange Theory

SET is ook waardevol bevonden bij onderzoeken naar verschillende samenlevingen en hun culturele waarden en normen. Elke cultuur heeft een eigen, unieke manier om kosten en voordelen te beoordelen binnen vriendschappen en romantische relaties.

In Aziatische samenlevingen staat collectiviteit en harmonie hoog in het vaandel. Daarom zijn bepaalde kosten zoals opoffering van vrijheid of geluk niet zo belangrijk als in geïndividualiseerde culturen.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Herken jij de uitleg over de Social Exchange Theory? Hoe belangrijk is geven en nemen in relaties volgens jou? Herken jij het menselijk gedrag beschreven in het artikel in jouw omgeving? Heb je tips of aanvullingen?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Cropanzano, R., & Mitchell, M. S. (2005). Social exchange theory: An interdisciplinary review. Journal of management, 31(6), 874-900.
2. Emerson, R. M. (1976). Social exchange theory. Annual review of sociology, 2(1), 335-362.
3. Cropanzano, R., Prehar, C. A., & Chen, P. Y. (2002). Using social exchange theory to distinguish procedural from interactional justice. Group & Organization Management, 27(3), 324-351.
4. Konovsky, M. A., & Pugh, S. D. (1994). Citizenship behavior and social exchange. Academy of management journal, 37(3), 656-669.

Citatie voor dit artikel:
Janse, B. (2019). Social Exchange Theory (SET). Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/sociologie/social-exchange-theory/

Oorspronkelijke publicatiedatum: 27/05/2019 | Laatste update: 16/06/2023

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/sociologie/social-exchange-theory/”> Toolshero: Social Exchange Theory (SET)</a>

Article by:

Ben Janse

Ben Janse is een young professional en werkzaam als Content Manager bij Toolshero. Daarnaast houdt hij zich binnen zijn studie International Business aan de Hogeschool Rotterdam bezig met het analyseren en ontwikkelen van managementmodellen. Dankzij zijn theoretische en praktische kennis weet hij hoofd- en bijzaken goed te onderscheiden waardoor de essentie van elk artikel goed naar voren komt.