Participerend leiderschap: de uitleg

Participerend leiderschap: in dit artikel wordt participerend leiderschap praktisch uitgelegd. Naast wat het is, belicht dit artikel ook de opkomst van deze leiderschapsstijl, de besluitvorming en deze leiderschapsstijl in de praktijk. Na het lezen begrijp je de basis. Veel plezier met lezen!

Wat is participerend leiderschap?

Participerend leiderschap is een van de vier leiderschapsstijlen uit de Rensis Likert management theorie.

Deze stijl van leidinggeven wordt ook wel democratisch leiderschap of consultatief leiderschap genoemd. Kenmerkend voor participerend leiderschap is dat de leider actief teamleden betrekt bij het identificeren van doelstellingen, het ontwikkelen van de strategie, en de besluitvorming in het algemeen.

Deze leiderschapsstijl wordt vaak gebruikt bij vrijwilligerswerk, maatschappelijk werk, en door therapeuten. In de zakelijke wereld is deze leiderschapsstijl minder populair.

Hoe de manager precies participeert in het team hangt af van welke vorm van participerend leiderschap toegepast wordt. Over het algemeen kan gezegd worden dat de kern van deze leiderschapsstijl is dat de manager actief om feedback vraagt en deze input gebruikt bij beslissingen. Maar dat kan op verschillende manieren.

Ontwikkeling participerend leiderschap

Leiderschap theorieën ontstonden rond 1930, toen een experiment genaamd Hawthorne plaatsvond. Het experiment was bedoeld om de productiviteit op de werkvloer te verbeteren. De resultaten werden door onder anderen Elton Mayo bestudeerd.

Henry A. Landsberger vond vervolgens dat de productiviteit hoger was wanneer de medewerkers geobserveerd werden. Dit werd het Hawthorne-effect genoemd.

Later, in 1967, identificeerde Rensis Likert en zijn collega’s de fundering voor latere leiderschapstheorieën. Na meer dan 30 jaar onderzoek werden uiteindelijk de volgende leiderschapsstijlen genoemd:

• Exploitative-Authoritative
• Benevolent-Authoritative
• Consultative
• Participative

Uiteindelijk kwamen de basisbegrippen en bevinden over participerend leiderschap naar voren. Participerend betekent het idee dat dingen makkelijker kunnen bereikt als iedereen samenwerkt en betrokken is bij het nemen van beslissingen.

Als leiderschap daar aan gekoppeld wordt, blijkt dat er verschillende manier van participerend leiderschap te onderscheiden zijn.

Besluitvorming in participerend leiderschap

Omdat een eenduidige definitie van participerend leiderschap ongrijpbaar is, zijn er over het spectrum van weinig tot veel participerend leiderschapsgedrag vier verschillende types van participerend leiderschap geïdentificeerd:

Figuur 1 – de vier types van participerend leiderschap

Collectief participerend leiderschap

De collectief participerende leiderschapsstijl bevindt zich aan het einde van het spectrum. In deze besluitvormingsstijl nemen de leider en de groep samen collectief alle beslissingen. De verantwoordelijk wordt bij deze methode ook verdeeld over elk lid van de groep.

Democratisch/participerend leiderschap

Bij deze besluitvormingsstijl worden de werknemers gestimuleerd om hun opinie en visie te delen over een vraagstuk, maar de uiteindelijke macht om een beslissing te nemen ligt bij de leider.

De leider heeft daarom alle verantwoordelijkheid over de te nemen beslissingen, en is de persoon die tekst en uitleg moet geven bij onvoldoende resultaat. In deze stijl neemt de leider de moeite om bezwaren van belanghebbenden weg te nemen door deze aan de groep voor te leggen.

Autocratisch participerend leiderschap

Met maar weinig participatie van de manager bevindt de autocratisch participerende leiderschapsstijl zich aan de linkerkant van het spectrum. De beslissingsmacht is nog steeds in handen van de leider, maar de input van medewerkers, of ondergeschikten, wordt wel gehoord.

Consensus participerend leiderschap

Bij deze besluitvormingstijl van participerend leiderschap laat de leider de groep gezamenlijk beslissingen nemen. Vaak wordt dit gedaan door een stemming, en wordt de optie gekozen waar een meerderheid voor is.

Participerend leiderschap voorbeelden

Het gebruik van een participerende leiderschapsstijl blijkt niet in alle industrieën even effectief. Desalniettemin is deze vorm van leidinggeven populair en is er voldoende onderzoek naar gedaan. Een participerende leiderschapsstijl in de praktijk uit zich onder anderen door de volgende dimensies, vastgesteld in studies van John Cotton.

Figuur 2 – praktijkvoorbeelden van participerend leiderschap

Participatie in werk gerelateerde beslissingen

Deze eerste dimensie gaat over deelname van ondergeschikten aan beslissingen gerelateerd aan het werk. Een stem hebben in beslissingen kan verschillende vormen aannemen. Soms worden de werknemers alleen betrokken en gesproken, een andere keer wordt er daadwerkelijk een bepaalde hoeveelheid macht afgestaan aan medewerkers.

Vaak wordt deze manier van participerend leiderschap toegepast in project management, wanneer de manager vooraf bespreekt hoe en wanneer bepaalde doelen en tussentijdse resultaten gehaald moeten worden.

De teamleden in deze situaties krijgen de kans om hun input te delen, en hebben dus in dit opzicht gedeeltelijk controle over de afspraken die gemaakt worden. De projectmanager heeft aan de andere kant volledige controle over de portemonnee van het project.

Consultatieve participatie

Consultatieve participatie impliceert doorgaans dat ondergeschikten in verschillende bedrijfsactiviteiten deelnemen. De persoon die uiteindelijk de beslissingen maakt blijft de leider, maar op vrijwel alle gebieden wordt aan de ondergeschikten gevraagd om hun mening en visie te delen. Doorgaans hebben zij wel minder invloed in de besluitvormingsprocessen.

Korte termijn participatie

Onder deze dimensie van participerend leiderschap worden de ondergeschikten slechts tijdelijk betrokken bij de besluitvorming en bedrijfsvoering. Deze korte termijn participatie maakt gebruik van een formele structuur en een direct participatiekader.

Een voorbeeld van deze vorm van participatie is als een organisatie en nieuw project introduceert, en een bestaand projectteam de opstartfase laat uitvoeren. Dit is doorgaans voor een korte periode waarna de beslissingsbevoegdheid weer in handen komt van de projectleider.

Informele participatie

Bovenstaande vormen van participatief leiderschap hebben allemaal een formeel karakter, maar participatief leiderschap kan ook in een minder formele setting plaatsvinden. Een typisch informele setting of situatie heeft geen vaste regels of procedures, maar alles wordt ter plekke beoordeeld en behandeld.

Een voorbeeld hiervan is een geplande bijeenkomst van de manager waarin hij zijn medewerkers op de hoogte brengt van aanstaande veranderingen, of bijvoorbeeld slecht nieuws.

Werknemerseigendom

Door de dimensie werknemerseigendom kunnen ondergeschikten deelnamen aan bepaalde elementen van de bedrijfsbesluitvorming, maar de mate waarin is afhankelijk van de functie van de werknemer.

Werknemers met een lagere positie hebben over het algemeen minder mogelijkheden om deel te nemen aan de directe bedrijfsvoering of besluitvorming dan collega’s met een hogere functie.

Representatieve participatie

Representatieve deelname betekent een formele structuur en een participatiekader van drie niveaus. Als eerst is er de leider, dan de vertegenwoordiger en dan werknemers. De vertegenwoordigers hebben de bevoegdheid om advies te geven en invloed uit te oefenen op de besluitvorming van de organisatie.

Zij doen dat uit naam van de werknemers. Verschillende organisaties hebben voor deze functie zogenaamde middelmanagers in dienst. Zij fungeren als boodschappers tussen het management en de werknemers. Voordat een beslissing genomen wordt kunnen deze middelmanagers, of vertegenwoordigers, de werknemers raadplegen en de input leveren aan het management.

Nu is het jouw beurt

Wat denk jij? Herken jij de uitleg over participerend leiderschap? Wanneer is participerend leiderschap geschikt volgens jou? Wat zijn verschillende voor- en nadelen van deze leiderschapsstijl in verschillende situaties? Heb jij tips of opmerkingen?

Deel jouw kennis en ervaring via het commentaar veld onderaan dit artikel.

Meer informatie

1. Bass, B. M., & Stogdill, R. (1981). Handbook of leadership. Theory, research, and managerial.
2. House, R. J., & Mitchell, T. R. (1975). Path-goal theory of leadership (No. TR-75-67). WASHINGTON UNIV SEATTLE DEPT OF PSYCHOLOGY.
3. Huang, X., Iun, J., Liu, A., & Gong, Y. (2010). Does participative leadership enhance work performance by inducing empowerment or trust? The differential effects on managerial and non‐managerial subordinates. Journal of Organizational Behavior, 31(1), 122-143.
4. Somech, A. (2005). Directive versus participative leadership: Two complementary approaches to managing school effectiveness. Educational administration quarterly, 41(5), 777-800.

Citatie voor dit artikel:
Janse, B. (2019). Participerend leiderschap. Retrieved [insert date] from Toolshero: https://www.toolshero.nl/leiderschap/participerend-leiderschap/

Oorspronkelijke publicatiedatum: 28/10/2019 | Laatste update: 30/06/2023

Wilt u linken naar dit artikel, dat kan!
<a href=”https://www.toolshero.nl/leiderschap/participerend-leiderschap/”>Toolshero: Participerend leiderschap</a>

Article by:

Ben Janse

Ben Janse is een young professional en werkzaam als Content Manager bij Toolshero. Daarnaast houdt hij zich binnen zijn studie International Business aan de Hogeschool Rotterdam bezig met het analyseren en ontwikkelen van managementmodellen. Dankzij zijn theoretische en praktische kennis weet hij hoofd- en bijzaken goed te onderscheiden waardoor de essentie van elk artikel goed naar voren komt.